Kendi çalışmamdır.Şiir severlere duyrulur.

https://www.izlesene.com/video/muzik-benim-icin-yasamaktin-sen/931413

En çok dinlediğiniz Sanatçıyı ve en çok sevdiğiniz Bir şarkısını yazınız.Bakalım Kimler kimi ve hangi şarkıyı seviyormuş görelim

Sanatçı=Zara

Şarkısı=Tanrıdan Diledim Bu kadar Dilek

Katılmanızı bekliyorum,

Katılan arkadaşlara şimdiden çok teşekkürler.

        Değerli arkadaşlarım,burda bir yaşanmış Aşk ve Sevdayı sizlerle paylaşmak istedim.Bu Aşk hala taze ve ilk günkü gibi temiz kalmıştır..Bu aşıklardan biri malesef uzun yıllar önce Hakkın rahmetine kavuşmuştur ama diğeri hala yaşamakta ama tabi buna yaşamak denirse...

                                          SEVAL İLE MURAT

 Günümüzden 25 yıl önce,(1984) Murat askerden yeni teskere almıştır. Askerliği yapmış ve vatan borcunu ödemiş olmanın verdiği bir gururla İstanbul a ailesinin yanında döner.Asıl Memleketi Edirne nin Havsa ilçesine bağlı Bostanlı köyüdür.Ama iş hayatı için İstanbul dadır evi ve ailesi.Teskereyi alalı iki hafta olmamıştır.Köye gitmek ister.Bide o aylar tarlalara ve bahçeelre bakım yapma ve ekme ayıdır.Köye gitmek üzere hazırlığını yapar ve yola çıkar.Ozamanlar otogar Topkapıda idi.Edirneye o an için araba yoktur olanı isede geç saattedir.Mecburen Kırklareli arabasında 15 dk sonra kalkacak bir arabaya bilet alır.Köyünü ve Dedesi ile babaannesini göreceği için de mutludur.Otobüs hereket eder ve 3 saat sonra Kırklareli ne varır.Vardığında Edirne ve Kırklareli arası sefer yapan minübüse biner.Minübüs Köye gitmesede 7 km yakınında ki komşu köyden geçmektedir,o köye varınca araçtan iner ve beklemeye başlar.Elbet köye doğru giden bir traktor yada köyde oturan birinin aracı gecer diye bekler.Ama ne yazık ki ne gelen verdır ne de giden.Beklemekten sıkılır ve  Aman der alt tarafı 7 km yürürüm der ve yürümeye başlar.Yürürken Köyü ne kadar çok özlediğini farkeder.Hava çok soğuk yada çok sıcak ta değildir.Ama yürümenin verdiği sıcaklıkla içi yanmaya başlamıştır.Susamıştır.Neyse Köye 4 km kala köyün camiisine ait minare görünmüştür.Bu yaklaşmış olmanın verdiği heyecnla susuzluğunu unutur.Nasılsa köyün girişinde çeşme vardır orda içerim der.

 Gerçektende köye adımlarını hızlandırdığı için 20 dk da varır.Ama dili damağı kururmuştur.Tam Köyüe gireceği sırada köyün girişinde bulunan ilk evin delikanlı köpeği Bunun gelişini görünce havlayarak ona doğru koşmaya başlar.Panik ve şaşkınlık için de ne yapacağını bilemez.İçindeki hayvan sevgisi de yerden taş yada sopa almasına engel olur.Ama koşmaya başlasa bu sefer de köpek daha çok saldıracağı için hiç korkmamış numarası yaparak yürümeye devam eder.Neyse korkulan olmamıştır.Çünki köyde bu durumlara alışık olduğu için iyi bilir zararı olmıyacağını ve sadece yoldan gecen biri olduğunu o eve bir zarar vermiyecek biri olduğunu köpeğe bir şekilde hissettirir.Nitekim köpekte sessiz ve havlamalarına aldırış etmiyen bu yolcuya son bir iki havladıktan sonra oda susmuştur.Ama bizim yolcu tabi yol yürümeden ve heyecandan iyice susamıştır.Çeşmeye az kalmıştır.Hatta çeşmenin devamlı yalağa akan (hayvanları sulama için yapılan küçük havuz) sesi kulağıuna gelmeye başlamıştır.Derken çeşme görünür ve çeşmeye yaklaştıkça çeşme başında bir kızın olduğunu farkeder,kızın başında beyaz üstüne renkli çiçekler işlenmiş ve kenarları boncuk ve pullarla süslenmiş bir yazma vardır.Boncukları daha karşıdan ışıldamaya ve devamlı renk değiştirmeye başlamıştır.Göze hoş ışık oyunları yaparlarmış.Neyse çeşmeye varır ama iki üç metre uzakta duru ve bekler.Kızın elinde 4 kova,iki tane kovaları taşımak için su askısı ve bir güğüm varmış.Tabi kızın arkası dönük olduğu için tanıdıkmı yada başka birimi merak için deymiş.Çünki köyde Nufusun çoğu akrabası imiş.

Neyse kız kovanın birini doldurduktan sonra diğer kovağı almak için döndüğünde bizim Muratı görür ve şaşırır.Yabancıdır Çünki Murat köye.Ne kadar o köyün İnsanı olsada yıllardır İstanbul da oldukları için köyde yeni yetişen nesil tanımamaktadadır.Kızla gözgöze gelen Murat. Selamın Aleyküm kolay gelsin der.Kızda Aleyküm Selam der.Ama kızı bir heyecan şaşkınlık ve hafiftende korku sarar.Çünki Murat Şehirli gibi giyinmiş yabancı olduğu çok belli olmaktadadır.Ama Murat,kızın Masmavi gözlerine dalmıştır.Bu durum kızı iyice tedirgin etmiştir.NE zaman sonra yaptığının kıza korku verdiğini anlar ve der ki Korkma bende bu Köydenim,Askerden yeni teskere aldım.Köye Dedemleri ve babaannemleri görmeye birazda bahcelerde çalışmaya geldim der.Kız Hoş geldin der ve tekrar kovaları doldurmaya döner.Sonra birden döner ve Ya kusuruma bakma sanırım sen su içmek için burda bekliyorsun diye sorar.Murat evet der.Ama acelesi yok sen işini bitir ben içerim nasılsa der.amacı kızı birazdaha görmekmiş.Ama sonradan aklına gelir ve birden neyse sana kolay gelsin der ve ordan uzaklaşır.Çünki köy yeri ve biri görse dedikodu çıkması an meselesi ve kendisini tanımayanlar kıza kötü yaklaşan biri zanneder ve başına olmadık işler acılabilr endişesi ile ordan uzaklaşır ve yola devam eder.Artık suyu evde içecektir.Bir on dakkika daha yürüdükten sonra nihayet eve varmıştır.ama tabi Murat ın aklı kızda kalmıştır.Büyük bir saygı ile Dedesini ve babaannesini ellerini öper,sarılır ve koklasırlar hasret giderirler.Daha sonra yemek ve hoş beş sohbetten sonra gece olmuştur.Dedesi hadi oğlum gel kahveye gidelimde hem herkesi görürsün hemde ben ilk erkek torunum büyümüşte askerliğini yapıp sağsalim döndüğü için kahvedekiler çay ısmarlıyayım der.Bu bir adettir köyde.yapılmazsa iyi bakılmaz.Bunu bilen Murat ses cıkarmadan dedesinin peşine takılır ve kahveye giderler.Neyse dedesi kayveciye yap bakalım herkese çay torunumun askerliği bitirmesi şerefine der ve çaylar dağıtılır.Ve sohbetler başlar.İşte sizde bilirsiniz Askerlik anıları ve askerliği yaptığını yer hakkında sorular sıklasır.Anlatır murat anıları ve askerlik yaptığı yerleri.sonra birden sesizleşir.Hep bir yerlere dalar gözleri.Dedesi durumu farkeder ama yolo yorgunluğuna verir.sonra kahvedeki herkese Allah rahatlık versin derler ve çıkarlar eve doğru yola.Sabah ezanı okunurken uyanır Murat ve kalkar yataktan elini yüzünü yıkar ve abdesttini alır başlar sabah namazını kılmaya.Namaz bitince Ellerini açar ve Rabbim Sen hakkımda hayırlısını ver diye dua eder.Babaannesi ve dedeside kalkarlar ve babaannesi ahıra gider süt sağmıya ve sütü sağar kaynatır kahvaltı için.Sonra Murat dedesine sorar Dede su ufak tarlayı ektirdinmi bu sene diye.Dedesi yok evlat ektirmedim sen geleceksin diye boş tuttum der.iyi o zaman der Murat.Ben kasabaya ineyimde fide alayı der ve her sabah süt almıya gelen mandıranın arabasının geleceği yola gider ve bekler.Araba gelir ve giderler.Kasaba da fide satıcılarının olduğu yere gider ve biber.domates,patlıcan ve benzeri seylerden alır.Birazda kasabayı gezer.eş dost ziyaret eder.Ve köye giden bir araba bulur yola cıkar.Öğlen olmustur.Köye geldiğin de.Eve girince yemek hazırlanır ve yerler.ama Murat tabi o dalgınlığını sürdürür.Aklı hep o kızın mavi gözlerindedir.Hele bide o yazmasındaki pul ve boncukların ışıltısı o mavi gözlerine nasılda uymuşlardı birbirlerine.Aklına geldikçe ve dalgınlaştıkça Murat ta yüzünün kızarması belirir.içini sıcak bir dalga sarar,ve kenarlara gider saklanır.sigara içmek için.ama her sigara yakısında aklına O kız gelir.Birden aklına ya adı neydi?Kimin kızıydı?akrabamıydı değilmiydi?soruları sarmaya başlar.o günü evde ufak tefek işlerle oyalanı ama düşünceleri ve aklındaki sorular çoğalmaya başlamıştır.Akşam üstü görürüm ümidi ile çeşme tarafına gider yine ama yok,kimsecikler yoktur ortada,Gerisin geri eve döner, ve odasına girer.Biraz kestiri gibi olur ama gözünü her kapadığında O masmavi gözler gelir.

Sabah olur.her zamanki gibi abdestini alır namazını kılar ve  kahvaltısını eder,sonra dedesine dede ben su hayvalarla bostana gideyim.Onlar kenarda otlarken biraz derleyeyim süreyim der ve ahırda bağlı duran iki ineğive aletleri alır eline çıkar yola.Ardan bir sat gecer ve bahçeye varır.Hayvanları kenara bağlar ve kendine bir ağaç altı bularak oraya ufak bir yaygı serer ve aletleri bırakır.Aletler ise(bel,geniş ve dar ağızlı çapa,tırmık ve balta.Ha bide babasına ait 7.65 lik tabanca.Köy ve kırlık yerdir ne olur ne olmaz,kurt.yaban domuzu veya yılan cıkabilir.İki ayaklıları da cabası.)

Gözleri ile bostana şöyle bir göz atar ve nereden başlıyacağına karar verir.Önce yabani otları kökünden kesecektir.Ve işe koyulur.Tam işe iyice dalmıştır ki biraz uzaktan bir kızın İmdaat,Kimse yokmu yardım ediin!sesini duyar.Merak içinde sesin nerden geldiğini anloamak ister gibi sağa sola bakar.Aynı ses tekrar İmdaat deyince sesin geldii tarafa tabancasını ve baltayı alarak koşar.Varır sesin geldiği yere bide ne görsün Kızın biri ağaca cıkmış ve bağırıyor.Kız muratı görür görmez hemen yaklaşma aşağıda bir yılan var .Murat bakar ama yılanı göremez nerede   der. Kilimin altına girdi der kız.Murat dikkatlice kilime bakar ve gercektende kilimin altında gezinen yılanı görür.Sonra dikkatlice yılanın belli olan silüetinden kilimin harekt ettiği noktadan yakalar ve kilimle birlikte uzağa gider.Yılan kıpır kıpırdır ama koca kilim üstünde olduğundan fazla bişey yapamaz,sonra Murat dikkatlice kilimi yere bırakır ve kilimin ucundan tuttğu gibi hızlıca ceker ve kenara cekilir,yılan açığa cıkar ama korkulacak bir durum yoktur,zehirsiz ve küçük boyda bir yılandır.Yılanda aten serbest kalmanın verdiği rahatlıkla ordan uzaklasır.Murat ağaca doğru gider ve tamam inebilirsin der.Kıza elini uzatır ve inmesine yardım cı olur.aşağı iner inmez gözgöze gelirler ve Murat beyninden vurulmuşa döner.Günlerdir görmeye çalıştığı ama bir türlü göremediği kız karşısında.Kız nazikçe teşekküreder.Ve Murat a sorar sen kimlerdensiz diye.Murat anlatır kimlerden olduğunu tanışırlar.Artık kızda gülümseyen gözlerle bakar Murata.Murat birden aklına hayanları yanlız bıraktığı gelir.Zaten akşam üzere olmuştur,eve dönme vaktidir.Kıza derki burda ne arıyorsun.Kızda bizim inek buralara gelmiş otlamak için onu arıyordum hemde surda biraz dinleniyordum.orası bizim bostan der.Bulabildinmi ineği der Murat.Bulamadım ama eve gitmiştir o mutlaka der kız.İyi der Murat hadi beraber gidelim bend ebenim kileri alayım der ve Muratların bostana doğru yola cıkarlar.Bu yol sırasında iyice tanısırlar.Kızın adının  Seval,yaşının 19 ve en ilgincide kızın aslında Muratın baba gibi sevdiği Vahit in kızı olduğunu öğrenir.Vahit cok kereler Muratı cocukluğunda biçerdöver ile tarla bicmeye götürmüştü.Meğer tanırmışpç Murat kızı ama Kız cabuk büyüdüğü için ilk anda tanıyamaz.EE nede olsa yılın büyük bölümünü İstanbulda gecirir Murat.Neyse bostana varırlar inekleride yanlarına alarak yola köye doğru cıkarlar.

Köye varmaya yakın kız Murattan ayrılır ve tarlaların arasında kestirme evlerine doğru yola cıkar.Murat artık bir yandna sevincli biryandan da heyecanlı şekilde eve varır.;Aradan bir ay geçer ve murat ekeceğini ekmiş tarlayı adam etmiştir,son kez bir suladıktan sonra.artık İstanbula iş hayatına dönmeye karar verir.Bir yandna da babasına Seval i istetmek için konuşmak içindir dönüşü.İstanbul a döner ve ik yaptığı eski iş yerine gitmekolur.allahtan çalıştığı yer onu askere yolamış ve usta olduğu içinde hemen geri işe almışlardır.Aradan bir kaç ay gecer ve işine alışır.Ama aklı hep Seval de olarak çalışmaya devam eder.Nihayet babasını ve annesini karşılarına alarak konuşmaya karar verir ve durumu olduğu gibi anlatır.Babası ve annesi uygun bulurlar.Çünki Vahit i ve kızını iyi tanırlarmış.Tabi Murat Vahitlerin evine hiç gitmediği için Kızı pek bilmezmiş orası ayrı mesele.Neyse artık köye istemeye gitmeye karar verirler.Hasattan sonra(ürünlerin tarlalardan biçildiği an) İstemeye gideceklerdir.Bu arada Murat bankaya üçbeş kuruş ne olur neolmaz  diyerek aldığı maaşları yatırır.

Gün gelir çatar.Köye giderler ailecek.Murat bir fırsatını bulup kıza istemeye geleceklerini anlatmaya gider.Ama malesef kız ailesi ile birlikte kasabaya giderler o gün.Tabi Murat dayısına koşar ve dayısından yalvar yakar ototmobili ister ve durumu anlatır.Dayısıda olur der ve otomobili verir.Murat Hızla kasabaya gider ve zaten küçük olan kasabada onları kasabanın minübüs durağına yakın yerdeki parkta bulur.ve kızın yanlız kalacağı anı bekler.tamda o sırada babası bir tarafa anneside yiyiecek almak için toptancıya gittiğini görür görmez kıza doğru yaklaşır.Ama serseri her yerde aynı serseri işte,iki tane genc o sırada kıza laf atarlar.bunu gören Murat hemen genclere gider ve onlarla kavga eder.Tabi Murat iyi kavga eder ama kalleşlikle başedemez ve Murat ağzı buru kan içinde kavga biter.Bunu gören seval hafif sersemlemiş Murat ın yanına  gelir ve benim için ölecektin,değermiydim ki ben bunun için,çokmu sevdin sen beni diye sorar.Murat sadece kızın gözlerinin içine bakmakla yetinir.Biraz kendine gelen Murat Seni istemeye gelecek annemler  ne diyorsun der Murat.Seval de buyursunlar,başımın üstünde yerleri var der.Ama o sırada bir patırtı daha kopar Meğer kızın babası serserilerin yaptıklarını görmüş,ve Murat ı da o halde görünce kendini tutamamış o serserileri bir güzel pataklıyo.

Ve Perşembeyi Cumaya bağlayan gece beklenir.Gün nihayet gelir ve anne babası kızı istemeye giderler.Allahİ ın emri ve peygamberin kavli ile kız istenir ve söz kesilir.kızın babası muratı sevdiği için hiç tereddüt etmeden kızı verir.Artık Murat Mutluluktan  uçmak üzeredir.bir kac gün daha köye kalırlar ve İstanbula a dönerler.Murat artık işine dört elle sarılır.Kuracağı yuvanın ve sivdiğine kavuşmanı mutluluğu içinde.Aradan iki ay daha gecer ve nişan hazırlıkları başlar.Nişan günü gelir çatar.Nişan köyede olacaktır.Düğün ise birdahaki hasatta. Güzel bir nişan olur.Tanıdık tanımadık herkes Seval lerin bahçesine doluşmuştur.Davullar zurnalar çalınır oyunlar oynanır ve yüzükler takılır.ve İstanbula dönülür.hazırlıklara başlar Murat evine eşyalar almıya başlar.Derken bir sene gecer düğüne bir ay kala kızın babası telefon eder ve İstanbula alışverişe gelmeye gelirler.Murat tabi sevinç içinde.Neyse bir akrabalarında kalırlar Seval ler.alış veriş yapılır düğün için gerekli ne varsa alınır.Tabi en önemlisi Gelinlik alınır.Bir pazar günüde Murat Seval i alır ve İstanbul u gezdirir.Gezerlerken birden kızın yüzü asılır ve Murat a sorar. Murat bakıyorumda etrafa Bu kadar güzel ve süslü kız içinde neden ben? diye.Murat bu soru karşısında şaşırır,ama Sen de melek güzelliği ve temizliğini gördüm ondan sen der.Derken köye dönüş  zamanı yaklasır vakti yaklaşır.Ayrılık saati yaklaşır ve vedalaşırlar.Vedalaşırlarken Murat bir gün daha kalsanız olmazmıy dı? der.Ama kızın babası evlat malum tarlalar ve hayvanlar var.der.Hem biliyorsun hazırlıkta yapacaz daha der.Ve arabalarına binerler ve yola cıkarlar.Giderlerken Murat Sevalin gözlerine bakar bu gün her zamankinden daha güzelsin der.Ne bilsin ki o güzellik meğer...

Ardan iki hafta gecr ama köyden ne bi haber ne bir telefon gelmez.Düğüm günü gelmiş çatmıştır.Düğüne iki gün kala Murat köye gider duramaz ayrı fazla,giderkende anlam veremediği bir sıkıntı bır durgunluk bir hıckırık,hani ağlamak istersinizde ağlıyamazsınız ama gırtlağınıza bir yumru oturur.öyle bir garib bir durum Murat ta.Güya sevdiğine kavuşmaya iki gün var.Kırklareli ne gider Murat Teyzesine.Ama daha kapıdan girer girmez her zaman güler yüzlü olan teyzesi asık ve üzgün bir ifade ile karşılar Murat ı.Sorar Murat ama teyzesi hiç birşey demez.Sanki herkez söz birliği etmişcesine Muratı gören her kimse,meraba derlermiş ve az işim var deyim yanından uzaklasırlarmış.köyede gidememiş ki düğündne önce görünmez Seval diye,Ama daha fazla dayanamış gitmiş köye.Gece olduğu için de ortalarda kimse yok.direk kahveye gitmiş.Daha kapıdan görür görmez herkes acıyan ifade ile bakmışlar Murat a.Bir anlam verememiş Murat,Sıkılmış kahvede bari eve gideyim de dinleneyim demiş.Dedesi ve babaannesi de görür görmez daha şaşırmışlar oğlum yanlızmı geldin hani diğerleri diye sormuşlar.Murat ta yarın gelecekler demiş.Dememiş onlarda bişey,Ama babaannesi birden durduk yere ağlamaya başlamış.Anlamm verememiş ne oluyor diye sormuş,Babaannesi ise hiç be evladım ne zaman büyüdünde adam oldun da askerliğini yaptında bide evleniyorsun .Sevincten demiş ağlamam.Neyse Murat odasına cekilmiş.Uyumaya çalışmış ama bir oyana bir buyana dönememiş derken sabha karşı biraz olsun gözleri dalmış uykuya,Sabah olmuş meğer dedesi daha önce kalkarak Muratın arkadaşlarını ayarlamış,alın Murat ı kasabaya götürün demiş.uyandığında arkadaşları zorla ısrarla onu kasabaya götürmüşler.ama Murat sıkılmış illa Seval ı uzaktanda olsa görmek istemiş.Fazla durmamış kasabada dönmüş hemen köye.Ve doruca hiç çekinmeden doğru Seval lerin evine gitmiş.

Daha kapıdan girer girmez.Seval ın annesi(Selma) ile gözgöze gelmişler,kadıncağız daha Murat ı başlamış ağlamaya Evladım,bitanem canım,kocum,diye ağlayarak Muratın boynuna sarılmış.

Ve bütün herşeyi anlatmış Murat a

Meğer Seval İle babası daha o düğün alışverişinden dönerlerken yol da trafik kazasında hakkın rahmetine kavuşmuşlar.

Bunu duyan Murat.Beyninden vurulmuşa dönmüş.Meğer herkesin sakladığı ;Seval in öldüğü haberi imiş.Murat yıkılmış.Murat çaresiz.Birden aklına o gün gelmiş,Meğer Sevalin yüzünde ki ölüm güzelliği imiş.Yaşıyo murat ama buna yaşamak denirse.Bir daha  sevememiş.Kimseyi görmemiş gözü başka bir kızı yada güzelliği.Unutmaqmış sevdiğini ona sadık bir şekilde yaşar.Sonrada onloa evlenmek isteyenler se acısını unutturacağı yerde.Daha cok sevali hatırlatmış.htırladıkca da vaqzgecmiş hep.İşte sizlere gercek sevgi.Gercek bi aşk ve gercekbi sadakat.Her yıl 5 Ağustosta ziyaretine gidermiş Murat.

1.OYUN
Oyunun Tanımı
Oyunun ne olduğu konusunda eski zamanlardan beri çok değişik görüşler ileri
sürülmüştür. Bu görüşlerin tamamındaki ortak nokta ise oyunun çocuk için çok önemli bir uğraş olduğudur.
Oyun için yapılan birçok tanım vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
*Oyun, çocuğa hiç kimsenin öğretemeyeceği konuları, kendi deneyimleriyle
öğrenmesi yoludur.
*Oyun, sonucu düşünülmeden eğlenmek amacıyla yapılan hareketlerdir. Oyun
‘iş’ in karşıtı olarak düşünülmektedir. Çünkü ‘iş’te belli bir sonuç söz
konusudur.”
*Oyun, içsel olarak güdülenen belirli bir amacı olmayan, yetişkinler tarafından
değil, çocuğun koyduğu kurallara bağlı olarak kendiliğinden gelişen ve zevk
unsuru taşıyan davranışlarda oluşan bir etkinliktir.
*Oyun, çocukların kendi seçtikleri ya da gruptaki diğer çocukların seçtikleri ve
kendilerine göre sağlam kuralları olan eylemlerdir.
*Piaget’e göre oyun, bir uyumdur.
*Gross’a göre (1896), oyun bir pratiktir. İleride karşılaşılabilecek davranış
biçimleri oyunla elde edilir.
*Caillois ‘ e göre (1958) oyun, serbestçe kabul edilmiş, fakat bağlayıcı olan
kurallara göre belli bir alan ve zaman süreci içinde sürdürülen gerilim ve
eğlence duygularını içeren, gerçek hayattan farklı olduğu bilinci ile yapılan
gönüllü bir hareket ya da faaliyettir.
*Montaigne (1533–1592) oyunu çocukların en gerçek uğraşıları olarak
tanımlamıştır.
*Montessori (1870–1952) de oyunu çocuğun işi olarak nitelendirmiştir.
*Lazarus ise oyunu, kendiliğinden ortaya çıkan, hedefi olmayan, mutluluk
getiren bir aktivite olarak tanımlamıştır.
Genel tanımıyla oyun, belli bir amaca yönelik olan ya da olmayan, kurallı ya da
kuralsız gerçekleştirilebilen; fakat her durumda çocuğun isteyerek ve hoşlanarak yer aldığı fiziksel, bilişsel, dil, duygusal ve sosyal gelişiminin temeli olan gerçek hayatın bir parçası ve çocuk için en etkin öğrenme sürecidir.

Oyunun Tarihçesi


Oyun, canlıların var olmasıyla başlamıştır. Hayvanların da oyun oynadıklarını
düşünmek garip gelebilir. Ama etrafımızdaki hayvanları izlediğimizde onların oynadıkları oyunları görebiliriz. İki köpeğin birbirini kovalaması, birinin diğerini yakalayınca yere yatırması ve bütün bunları yaparken de değişik sesler çıkarmaları, yaptıkları eylemin oyun olduğunu ve bu işten zevk aldıklarını gösterir.

İnsanoğlunun ataları, çevrelerinde gördüklerini taklit ederek, yaptıklarını hareketlerle birbirlerine anlatarak farkında olmadan oyunu yaratmışlardır. Avını avlayan insan, avını nasıl avladığını taklitlerle diğer insanlara anlatmıştır. Bu hareketler, zamanla bilinçli yapılan büyüsel, dinsel törenlere dönüşmüş ve oyun bu aşamada kültürel bir özellik kazanmıştır.

Büyüklerin avlarını nasıl avladıklarını anlatırken onları izleyen çocuklar, büyüklerin yaptıklarını günlük yaşamlarında taklit etmişler ve büyüklerine özenerek benzer hareketleri yapmaya başlamışlardır. Bu tür oyunlar, çocuklar tarafından nesilden nesile geliştirilerek aktarılmış ve bugünkü oyunları oluşturmuştur. Sopalarla ve taşlarla yere konan bir hedefi vurmak, çeliğe vurup uzağa götürmek, saklambaç oyunlarında saklanan oyuncuyu arayan
ebenin, sakladığı yerden ebeden önce kaleye gelmeye çalışan oyuncunun hal ve hareketleri ilkel insanların avcılık sırasında yaptığı hareketlerin benzeri gibidir.
Çocuk oyunları içerisinde taşla ve aşıkla ( koyun ve keçi gibi hayvanların arka ayak diz bölgesinden çıkan kemiklerle) oynanan oyunları genelde en eski oyunlar olarak kabul edilmektedir.

Arkeologlar, yaptıkları kazı ve araştırmalarda bu oyunları anlatan kabartmalar ve mağara resimleri bulmuşlardır. British Museum’da bulunan ve İ.Ö. 800 yıllarında topraktan yapılmış bir heykel, iki kızı aşık oynarken göstermektedir. Eski Mısır’da bulunan Orta Krallık dönemi duvar resimlerinde ise oyun tahtası üzerinde oynanan oyunlar, sıçrama oyunları, yine İ.Ö. 2600 yılında Mısır’da Ak-hor mezarında bulunan duvar resminde bir kız,el vuruşma oyunu oynarken gösterilmektedir. Yunan çömlek resimlerinde tavlaya benzer bir oyuna rastlanmıştır. Ayrıca aşık, sopayla çember sürme, topaç ve top oyunları oynandığına dair resimler bulunmuştur. Girit Uygarlığı’nın kalıntılarında da bebeklere, minyatür ev eşyalarına rastlanmıştır. Komşu uygarlıklardaki bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Anadolu’da yaşayan uygarlıklara ait birçok mezar taşında da çocuk yaşantısıyla ilgili bilgiler bulunmaktadır. Maraş’ta Genç Hitit Dönemi’ne ait aşık kemiği ve kırbaçla oynayan çocuk resimlerine rastlanmaktadır.

Türklerdeki oyunlarla ilgili yazılı bilgileri Dede Korkut Hikâyeleri’nde bulmak
mümkündür. Diğer önemli bir kaynak ise Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eseridir.Daha sonraki yıllarda çocuk oyunları nesilden nesile aktarılarak ve zenginleşerek günümüze kadar gelmiştir. Doğal olarak çocukların ilk dönemlerinden sonraki oyunları zihinsel gelişimle paralel olarak biçim değiştirmekte, zekânın ürünü olmaktadır. Uygarlık gelişiminin bilim, sanat, mimari gibi pek çok alanda gelişme göstermesi çocuk oyunları ve
oyuncaklarına da yansımıştır.
Kaynak:
www.meb.gov.tr

KARAGÖZ OYUNLARININ TARİHÇESİ
Gölge oyunu;deriden yapılan tasvirlere arkadan vuran ışığın tasvirlerin gölgesini beyaz bir perde üzerine yansıtması temeline dayanır. Gölge oyunu doğu kültürlerine özgü bir sanattır ve ortaya çıkışı hakkında değişik rivayetler vardır. Bir rivayete göre Çin hükümdarı Wu (M.Ö. 140-87) karısının ölümü üzerine derin bir üzüntüye kapılır. Şav Wong adlı bir çinli hükümdarın üzüntüsünü hafifletmek için sarayın bir odasına gerdiği beyaz bir perdenin arkasından geçirdiği bir kadının perde üzerine düşen gölgesini ölen kadının hayali diye sunar. Bir başka rivayete göre ise Hint’ten çıkmış 4. ve 5. yüzyıllarda Java’ya geçmiş ve buradan da batı dünyasına yayılmıştır.

Gölge oyunu tekniğinin Türk toplumunda ne zaman kullanılmaya başlandığı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bir görüşe göre Çinlilerden Moğollara onlardan da Türklere geçmiştir. Daha sonra da Türk akınlarının istikametine paralel olarak batıya geçmiştir. Bu tekniğin Türk halk kültüründe ne zaman Karagöz olarak ortaya çıktığı hakkında değişik görüşler vardır. Bunlardan en yaygın olanı Sultan Orhan devrinde (1324-1362) Ulucami’nin inşaatı sırasında Bursa’da geçmiştir. Cami inşaatında çalışan demirci ustası Kambur Bâli Çelebi (Karagöz) ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz (Hacıvat) arasında geçen nükteli konuşmaları dinlemek isteyen işçiler işi gücü bırakıp onların etrafında toplanırbu yüzden de inşaat yavaş ilerlermiş. Bu durumu öğrenen padişah her ikisini de idam ettirmiş.(Bir rivayete göre ise Karagöz idam edilmiş Hacıvat ise hacca giderken yolda ölmüştür). Daha sonra çok pişman olan padişahı teselli etmek isteyen Şeyh Küşterî başından beyaz sarığını çıkarıp germiş ve arkasına bir şema(ışık) yakarak ayağından çıkardığı çarıkları ile de Karagöz ve Hacıvat’ın tasvirlerini canlandırıp nükteli konuşmalarını tekrar etmiş. O tarihten sonra da Karagöz oyunları değişik mekanlarda oynanır olmuş. Günümüzde de Karagöz perdesine Şeyh Küşterî meydanı denir ve Şeyh Küşterî Karagözcülüğün pîri kabul edilir.

D.T.C.F Tiyatro kürsüsü eski başkanlarından Prof. Metin And’a göre ise 1517 yılında Mısır’ı fetheden Yavuz Sultan Selim’in Memlük sultanı Tumanbay’ın Nil nehri üzerindeki Roda adasında asılışını hayal perdesinde canlandıran bir hayal sanatçısını oğlu Kanuni Sultan Süleyman’ın da görmesini arzu ederek İstanbul’a getirmesiyle gölge oyunu Anadolu’ya girmiştir: “Türkler 16. yüzyılın başında perde gerisinden gölge yansıtma tekniğini Mısır’dan almışlardır. Mısır oyunlarında birbirinden kopuk sahneler bulunduğu için ilk başlarda Türk gölge oyunlarında da buna uyulmuştur. Ayrıca Mısır gölge oyunlarında belirli kalıplaşmış kişilere pek rastlanmaz. Nitekim 16. yüzyılda Karagöz ve Hacıvat’ın adını pek duymayız. Böylece Mısır’dan alınmış olan bu yeni oyuna zamanla Türk yaratıcılığı katılmış çok renkli hareketli bir biçim verilmiş kesin biçimini aldıktan sonra da Osmanlı İmparatorluğunun etki alanı çevresinde yayılmıştır. Böylece gölge oyunu Mısır’a yani geldiği yere bu yeni biçimiyle dönüp yerleşmiştir. Nitekim bir çok gezgin 19. yüzyılda Mısır’daki gölge oyununu anlatırken bunun karagöz olduğunu Mısır’a Türkler tarafından sokulduğunu ve çoğunlukla Türkçe oynatıldığını belirtmişlerdir.”(1)

Sayın Prof. Metin And ın bu görüşüne karşılık olarak ise Cevdet Kudret şöyle yanıt vermektedir; "Geleneksel tiyatromuz üzerindeki çalışmalarıyla konuya yeni belgeler ve görüşler kazandıran değerli incelemeci Metin And Geleneksel Türk Tiyatrosu adlı büyük eserinde gölge oyununun Türkiye ye 16. yüzyılda gelmiş olduğunu ve Türkiye de gölge oyununun varlığını kesin olarak gösteren kaynaklara da 16. yüzyılda rastlanmakta olduğunu ileri sürmüştür. Kitabımızın ön yazısında da sözünü ettiğimiz üzere İbni İlyas adlı bir Arap tarihçinin eserinden öğrendiğimize göre (2)1.Selim (Yavuz) Mısır ı aldığı yıl (1517) Cize de seyrettiği bir gölge oyununu çok beğenmiş Memluk Sultanı 2. Tumanbay ı nasıl idam ettirdiğini gösteren bu oyunu oğlu veliahd Süleyman (Kanuni) ın da görüp eğlenmesi için Mısır lı hayalciyi İstanbul a götürmek istediğini bildirmiştir. Metin And bu belgeyi "gölge oyununun Türkiye ye 16. yüzyılda Mısır dan gelmiş olduğu üzerine kesin bir kanıt" olarak görmekte ve "Türkler 16. yüzyılın başında perde gerisinden gölge yansıtma tekniğini Mısır dan almışlardır demekte; 13. yüzyıldaki Mısır gölge oyunlarıyla 16 yüzyıldaki Türk gölge oyunları arasında "ortak noktalar" bulunduğunu belirttikten ve Mısır gölge oyunu tasvirleriyle Türk gölge oyunu tasvirleri arasındaki benzerliklere de işaret ettikten sonra "16. yüzyılda Türkiye de gölge oyunu üzerine belgelerin birden bire artmış olması ve kukla için kullanılan hayal i gölge oyunundan ayırmak için hayal-i zıll veya zıll-i hayal deyimlerinin gene bu yüzyılda kullanılmış olması"nın "bu görüşü destekleyen kanıtlar" olduğunu söylemektedir. Gerçekten de eski Mısır gölge oyunlarıyla Türk gölge oyunları arasındaki benzerlik bu oyunun Türkiye ye Mısır yoluyla geldiğini gösteriyor; fakat bunun 1517 de geldiği yolundaki kanıtlar yeterli görünmemektedir.Bir kere Anadolu ile Mısır arasındaki siyaset ve askerlik ilişkileri 13. yüzyılın ikinci yarısına kadar çıkmaktadır: Mısır da kurulan (1250) Memlûk İmparatorluğu nun Anadolu daki Dulkadiroğulları ve Ramazanoğulları beyliklerinin "metbû"u olduğu hatta başka beylikler üzerinde de hak iddia ettiği; 1. baybars (hük. 1260-1277) ın Anadolu yu İlhanlı egemenliğinden kurtarmak üzere bir kısım Anadolu Türk beylerinin çağrısı üzerine Anadolu ya gittiği İlhanlı ordusunu yedikten sonra Kayseri ye kadar ilerlediği (1277) biliniyor. Anadolu nun Mısır la olan siyaset ilişkileri daha sonraki yüzyıllarda da sürmüştür. Bundan başka Memlûkler devrinde Mısır İslam dünyasının en büyük kültür merkezlerinden biri idi. Bütün İslam memleketlerinden bu arada Anadolu dan da bir çok öğrenciler Mısır a gitmekte idi. (sözgelimi Simavna Kadısı-oğlu Şeyh Bedrettin 1359-1417 Kahire medresesinde okumuş sonra da Sultanın oğluna hocalık etmişti) Siyaset ve askerlik ilişkileri yanında bu kültür ilişkileri Mısır gölge oyununun Anadolu ya daha önceki yüzyıllarda gelme olanağı bulunduğunu gösterir. Nitekim Mısır la Anadolu arasındaki ilişkilerin özellikle 13.-14. yüzyıllardaki yoğunluğu ve Mısır da gölge oyununun 13. yüzyılda varlığını bildiren belgelerin yanı sıra Anadolu da gölge oyununun Sultan Orhan (hük 1324-1362) devrinde meydana geldiği yolunda bir söylentinin bulunması dikkate değer. Kaldı ki halk arasında kuşaktan kuşağa sürüp giden söylenti ve mekabelerde çoklukla bir gerçek payı vardır. Son Memlûk sultanının idamını perdeye yansıtan Mısır lı hayalciyi Yavuz un İstanbul a götürmek istemesini gölge oyununun o tarihte Türkiye ye girdiği anlamında değil padişahın yaptığı işleri canlandıran bir oyunu oğluna ve İstanbul seyircisine gösterme göstermek istemesi yolunda yorumlayabiliriz. Nitekim bugün bir hükümet ya da devlet başkanının yabancı bir tiyatro topluluğunu Türkiye ye çağırması Türkiye de daha önce tiyatro bulunmadığı anlamına gelmez." (3)


Yaptığım bir gösteri sırasında tüm seyirciler Karagöz ile birlikte oynuyorlar

Evliya Çelebi’ye göre ise; Efelioğlu Hacı Eyvad Selçuklular çağında Mekke’den Bursa’ya gidip gelen Yorkça Halil diye tanınmış biridir. Bu yolculuklardan birinde kendisini eşkiyalar öldürmüştür. Karagöz ise Bizans Tekfuru Kostantin’in seyisi olup Edirne dolaylarında Kırk Kilise’den kıptî Sofyozlu Balî Çelebidir. Yılda bir kez Tekfur kendisini Alaeddin Selçuki’ye gönderdiğinde Hacıvat ile buluşup konuşurlardı. Gölge oyunu sanatçıları onların söyleşmelerini gölge oyunu olarak oynatırlardı. Ancak bilindiği gibi Anadolu Selçuklu devleti 1308-1318 yıllarında son bulmuştur Evliya Çelebi ise 1611 yılında doğmuştur. Evliya Çelebi nin kendi doğumundan yaklaşık 300 yıl önceki bir olay hakkındaki görüşlerinin güvenilirliği yoruma açıktır. Karagöz ile Hacıvat’ın gerçekten yaşayıp yaşamadıkları ise hiçbir şekilde ispat edilememiştir.

İslam dünyasında bu oyuna zıll-i hayâl (hayal gölgesi) hayâl-el sitare (perde hayâli) gibi adlar verilmiştir.Bazı islam tasavvufçularının eserlerinde hayâl sahnesi Dünya’ya insanlar ve diğer varlıklar perdedeki geçici hayallere benzetilmişoyundaki hayaller nasıl perde arkasındaki sanatçı tarafından oynatılıyorsa evrendeki varlıkları da görünmeyen bir yaratıcının hareket ettirdiği anlatılmıştır.

16. yüzyılda hayâl oyununun yaygınlığını ve Osmanlı eğlence sanatlarının başlıcalarından olduğunu gösteren pek çok belge vardır. Şeyhülislam Ebussuut Efendi’nin (1490-1574) hayâl oyununu ibret gözüyle seyretmenin cezayı gerektirmeyeceği yolundaki fetvası bunların en önemlisidir.Ebussuut Efendi;

Rayetu hayâl al-zılli ekbera ibrâtın
Limen huva fi ilmil-hakikatı râkı
Şuhusun ve eşbahun temerru ve tankadî
Vatefna serian vel-muhariku bakî.

(Gerçek biliminde yükselmek isteyenler için gölge oyununda büyük ibretler olduğunu gördüm. Kişiler kalıplar gölge gibi gelip geçiyor ve çabucak yok oluyor onları oynatan ise durucu kalıyor) demiştir.

17. yüzyılda belgeler daha da çoğalmaktadır .Evliya Çelebi Naima gibi yerli yazarların eserlerinden ve o çağda İstanbul’da bulunmuş Avrupalıların anı ve gezi kitaplarından öğrenildiğine göre ramazan ayında kahvehanelerde başka zamanlarda da evlenme doğum sünnet düğünü vs. dolayısıyla saray konak ve evlerde yapılan şenliklerde oynatılan bu oyunlar Osmanlı toplumunun belli başlı eğlencelerinden biriydi.

19. yüzyılda da yine sarayın ve halk toplantılarının gözde eğlencelerinden olan olduğunu yerli ve yabancı kaynaklardan öğreniyoruz. Söz konusu yerli kaynaklara göre II. Mahmut devrinde şehzadelerin sünnet düğününde geceleri on bir ayrı yerde Karagöz oynatılmıştır. Abdülaziz ve II. Abdülhamit devirlerinde bazı Karagöz sanatçıları Mızıkayı Hümayun himayesine alınmışlardır. Bu dönemde yetişen karagöz sanatçılarının kimisinin tekkelerden (Şeyh Fehmi efendi Müştak Baba) kimisinin medreseden (Darphaneli Hafız efendi Hafız Mehmet efendi). Kimisinin Enderundan (Enderunlu Hakkı bey Enderunlu Tevfik efendi) kimisinin katiplikten (Katip Salih efendi) kimisinin cerrahlıktan (Cerrah Salih efendi) pek çoğunun da esnaflıktan (Yorgancı Abdullah Efendi Püskülcü Hüsnü Efendi Kantarcı Hakkı Efendi Hamamcı Süleyman Efendi Yemenici Andon Efendi Çilingir Ohannes Efendi) olduğu görülür.

Esnek yapısı itibariyle doğaçlamaya ve güncel olayların işlenmesine son derece açık olan Karagöz perdesi zamanının en önemli toplumsal yergi vasıtasıydı. Halkın beğenmediği hükümet kararlarını eleştirdiği ve kamuoyunu temsil ettiği dönemler vardır. Osmanlı’nın son dönemlerinde Karagöz sanatçıları devlet ileri gelenlerinden bazılarının hırsızlığınırüşvetçiliğini vs. perdede canlandırdıkları için bu taşlamalar çok keskin bulunmuş oyunlar yasaklanmış devlet ileri gelenlerinin perdeye yansıtılmaları ağır cezalara bağlanmış bu yasaklamalardan sonra Karagöz sıradan kaba saba bir güldürü durumuna düşmüştür. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde bir süre daha yaşayan Karagöz zaman içinde tiyatronun sinemanın daha sonra da televizyonun hayata girmesiyle tamamen etkisini kaybetmiştir. Ancak Karagöz oyunlarının etkisini kaybetmesindeki sebep sadece teknoloji alanındaki gelişmeler olmamıştır. 17. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları yirminci yüzyılın başlarında etkisini göstermeye başlamış geleneksel Türk tiyatrosunun en önemli özelliği olan doğaçlama geleneği terkedilmiş bunun yerini batı tiyatrolarında olduğu gibi yazılı metinler almıştır. Yazılı metne bağlı kalarak oynatılan Karagöz oyunları yeni oyunlar yazılamadığı için çağa ve insanların kültürel gelişimlerine ayak uyduramamış eskiden oynatılan oyunların aynısının tekrar tekrar perdeye getirilmesi insanların ilgisini çekmez olmuştur. Ancak doğaçlama geleneğine geri dönülmesi durumunda Karagöz eskiden olduğu gibi saygın ve yaygın bir duruma gelebilecektir aksi takdirde önümüzdeki on yıllar içinde Karagöz sanatımız tarih kitaplarının arasında kalıp yok olmaya mahkumdur.Ne yazık ki günümüzde artık bir avuç gönüllü tarafından yaşatılmaya çalışılmaktadır....

 HALK OYUNLARININ DOĞUŞU

Türkler, birlikte yaşama önemli ölçüde değer veren, törelerine bağlı, yaratıcı insanlar olarak kabul edilir. Tarihte ilk Türk uygarlıklarından Samanların, Hunluların, Oğuzların günümüze uzanan belgelerinden, geleneklerine bağlı olarak yapılan törenlerinin en önemli bölümünü Halk Oyunlarının oluşturduğunu anlamaktayız. Ortan Asya daki Atalarımızın oyunları ile ilgili ilginç belgelere rastlanmaktadır. Çinli bir şair hanım, Han Beyi ne gelin gelmii ve memleketine gönderdiği mektupta Hunluların adetlerinden manzum alarak şu şekilde söz etmiştir. DAVULU HER GECE DURMAZ DÖVERLER TA GÜNEŞLER DOĞANA DEK DÖNERLER! Bu yazı sıra oyunlarının (M.Ö 2000) yıllarında ateş çevresinde davul eşliğinde oynandığınıve güneşin doğuşunu, batışını çevredeki doğal olayları öyküleyen halk oyunlarının sabahlara dek sürdürüldüğünü kanıtlayan bir belgedir.

Anadolu da yaşayan Türk uygarlıklarında ise Asya dan getirdikleri geniş kültür birikimleri ile eski Anadolu uygarlıklarının kültür ürünlerinin özümlenmesini görmekteyiz. Bunun sonucu uygarlıkların beşiği Anadolu da, Atalarımız, yaratıcı gücü, sanat anlayışı, beğeni ve becerilerinin de katkısıyla değer biçilmez halk oyunlarımızı oluşturmuşlardır. Anadolu da yaşayanlar dil, din, tarih, yerleşim alanı ve ekonomik ilişkiler bakımından çeşitli kültürlere bağlıydılar. Türkler Orta Asya dan getirdikleri Hititlerin, Frigya, İyon, Bizans kültür birikimleri üzerinde, Selçuklular ve Osmanlılarla sürdürerek geliştirdiler. Bu yücelme sonucunda ortaya çıkan değer biçilmez halk oyunlarımızı, gelenekler içinde törenlerimizde yaşatarak bütün çeşitleri ile günümüze kadar getirdiler. Halk oyunları toplum üyelerince kabul görerek insan davranışlarını öğrenilen ve kuşaktan kuşağa aktarılan kültür ürünü olarak yerini aldı.

İlkel ve Gelişmiş Topluluklarda Halk Oyunlarının Yeri

İlkel insanlarda hayat, düşüncelerle değil devinimlerle başlamıştır. Bu insanların teori ile pratiği birbirinden ayıramadığı ve zihinsel soyutlamanın hayatlarına yeterince girmediğini görmekteyiz. Zaten bu aşamada henüz teoriden bahsetmekte mümkün değildir. Ve yalnız ilkel tapınma törenleri söz konusudur. İlkel tapınma da henüz pratiktir ama emekten bilinçli olarak ayrılmış bir pratiktir. Bu törenlerde yapılan tapılan en önemli bölümü yansılama ( öykünme) danslarından oluşurdu. Böylece bugünkü öykünme bize atalarımızdan miras kalmış bir özelliktir diyebiliriz.

İlk insanlar bir işi yapabilme yeteneğini geliştirmek için o işi yapmadan önce temsili olarak ortaya koyup taklit ederlerdi. Böylece nesnel bir işlevi yerine getirmek için öykünme (taklit) doğmus oluyordu. Atalarımız bazen doğayı evcilleştirmek, bazen avına bir üstünlük, bazen de totemin doğa üstü güçlerinden yararlanmayı törenlerinde amaçlıyor ve işlerinin bir çoğunluğunu danslarla yerine getiriyorlardı. İlkel toplumlarda dinsel törenler, bireyleri toplumla yaşamaya zorluyor ve koyduğu kurallarla ilişkilerin uyumlu ve dengeli yaşamın da daha az sorunlu olmasına yardımcı olunmasını sağlıyorlardı. Törenlerde oynanan oyun bir görevi üstlenip bu ödevi yerine getirmektir. İnanci, oynanan oyunun bireyleri bağlayıcı nitelikte ve belli amaçlara yönelik olduğu düşüncesini açıklamaktadır. Bu nedenle törenlerde yapılan danslar zamanla belli kural ve kalıplara bağlanarak yaşatılmış ve daha sonraki kuşaklara taşınmşıtır. İlkel insanlarda yaşamlarını sürdürmek için ihtiyaçlardan doğan bu danslar, deneyler sonucu gelişerek sanatın ilk halkalarını oluşturdu. İlkel insanı yaratmakta, gücünü artırmakta ve yaşayışını zenginleştirmede kendine gerçek bir yol buldu.

Ava çıkmadan önce yapılan çılgın dans, topluluğun güven duygusunu gerçekten artırıyordu. Yüze sürülen savaş boyaları, atılan savaş çıglıkları savaşçıyı daha kararlı yapıyordu. Ayrıca düşmanı da ürkütebiliyordu.Ürkütücü doğa karşısındaki güçsüz yaratık (insan) gelişmesinde yaptığı dansların büyük etkisinden destek alıyordu.

Eski Mısır Uygarlığından kalan bazı resimler, BENI HASAN mezarlarında bulunup, dansın temel figürlerini, hareket sıralarını göstermektedir. Tek, çift veya grup halinde yapılan dansların dramatik, lirik ve şekillerini, din kültür, taklit, ifade savaş temeline dayanan çeşitlerini resimlerden izlemek mümkün olmaktadır. Eski Mısırlılarda da bir çok uygarlıkta görüldüğü gibi, dans inanç gereği ibadet amacıyla yapılırdı.Tanrılar içi yapılan ayinlerde, hasat ve bereket için yapılan şenlik ve törenler, dansın değişmez gösterisiydi. Eski Mısırlılar cenaze törenlerinde dramatik danslar yaparlardı. Başka toplumlarda bu tür cenaze törenlerinde dansa ender rastlanır. Özellikle yüze maske takılarak yapılan bu dansa ölüm dansı denilirdi. Mısırlılar da ve diğer toplumlarda olduğu gibi dans yaparken müzik aleti çalar, özel giysiler giyer, tempo tutarak eşlik ederlerdi.

Eski Yunan Uygarlığında, dansın önemli bir eğitim unsuru ve her yaşta yapılan bir uğraş olduğunu görmekteyiz. Büyük oyunların programlara alınması, yarışmalarda derece alanlara ödüller verilmesi, dansın kültür ve sanat değerleri yanında "Spor" çesitleri içinde yer aldığını göstermektedir. Ayrıca eski Yunanlıların vücut eğitiminde dansın önemli bir yeri vardır. Kişide iş verimini sağlayan, eğlence içinde ve müzik esliğinde yapılmasi halk danslarına olan ilgiyi önemli ölçüde arttırmıştır. O dönemin bilim adamlarının, bilge kişilerinin de iyi birer dansçı olduklarinı ve halk danslarına önem verdikleri konusunda önemli belgelere rastlanmaktadır. Eski Yunanlılar dans yaparken özel giysiler giyer, maskeler kullanıp, müzik eşliğinde şarkılarla dans ederlerdi. Böylece hayatlarının özünü ve yaşamlarının çeşitli yönlerini yansıtan hareketlerin anlamını pekiştirip, zenginleştirmişlerdir. Yunanlıların dansları da genellikle insan ilişkilerini ve iç dünyalarını dogmaca (dogal) anlatan hareketlerden oluşur. Yunanlıların "Eleusis" ayinlerinde, bireyi kendinden geçiren, tanrısallığa ulastıran danslar yapılmıştır. Bu danslar bireylerde, boşalım, arınma ve doyum sağlama amacını gerçekleştiriyordu.

İlkel ve Gelişmiş Toplumlarda Dans Kavramı

İlkel toplumlar da raksın anlamı o kadar önemlidir ki, her hareketi başka başka olayların temsili sayılmaktadır. Örneğin; bugün bile, Amerika yerlileri Afrika da çıplak gezen vahşi kabilelerin oyunlarında mana hakimdir. Ava çıkmadan önce toplu olarak yapılan çılgın danslar güven duygusunu arttırır, yüze sürülen savaş boyaları savaşçıları daha kararlı yapar ve düşmanı ürkütüp korkutur diye düşünülmektedir. Bütün bunlar tehlikeli ve ürkütücü doğa karşısında ki güçsüz yaratık insanın gelişmesinde büyüden büyük destek beklediğini açıklamaktadır. İlkel toplumların yaşamlarını sürdürebilmeleri için ihtiyaçtan doğan bu danslar, deneyler sonucu gelişerek sanatın ilk halkalarını oluşturmuştur.

İlkel toplumlar törenlerde oynadıkları tüm oyunları görev olarak üstlenip, bir görevi yerine getirdiklerine inanırlardı. Bu amaçla törenlerde yapıla gelen danslar zamanla belli kural ve kalıplara bağlanarak daha sonraki kuşaklara aktarılırdı. Vahşi ( ilkel ) lerin manidar rakslarına karşın gelişmiş toplumlarda mana kaybolup, hareket hakim olmuştur. Medeni raks şekil ve görünüm olarak çok gelişmiş olsa da , yaşantımızdakı olaylarda görülme sıklığı, manidarlığı ve önemini kaybetmiştir. Özellikle danslardaki mana yerini sanatsal hareketlere bırakmıştır. Çünkü insanların en önemli işi raks değildir.

Günümüzde, Halkbilimin içinde doğan ve onun içinde gelişen halk oyunlarımızın, tüm bilgi edinme kaynaklarından etkilendiği ve bu çabalardaki ortak payda olan bilgilenme sonucunda, kontrollü değişkenlerin değil, toplumun ihtiyacı olan yönelmelere yardımcı olunması sentezlerine ulaşıldığı gözlenmektedir. Bundan anlaşılacağı gibi, "Oyun kültürün doğuşunda başlıca etkendir." O halde kültürün kapsamı için de yer alan sanatın da kökeninin "oyun" olduğunu ve sanatın doğuşunda önemli bir rolünün bulunduğunu söylemek mümkündür.

Türk Halk Kültüründe Halk Oyunlarının Yeri

Ülkemizde halk oyunlarının çalışmalarda, eğitimde, kültürde ve diğer alanlarda değerlendirilmesi ancak bu yüzyılda önem kazanmıştır. "Oyun, kültürün doğuşunda başlıca etkendir." Buna göre kültürün kapsamı içinde yer alan sanatın da kökeninin "oyun" olduğunu ve sanatın doğuşunda önemli bir rolünün bulundugunu söylemek mümkündür. Tarihte ilk Türk uygarlıklarından; Samanların, Hunların, Oğuzların geleneklerine bağlı olarak yaptıkları törenlerin önemli bir bölümünü halk oyunlarını oluşturduğunu, bugüne kadar gelebilen belgelerden anlıyoruz.

Anadolu da yaşayan Türk uygarlıklarında ise, Asya dan getirdikleri geniş kültür birikimleri ile Anadolu uygarlıklarının kültür ürünlerinin özümlenmesini görmekteyiz. Bunun sunucu olarak uygarlıkların beşiği olan Anadolu da Atalarımızın yaratıcı gücü, sanat anlayışı, beğeni ve becerilerinin de katkısıyla değer biçilmez halk oyunlarımız ortaya çıkmıştır. Türklerde danslar; kılıçla, mumlarla, kutsal sayılan araçlarla oynanırdı. Uğur getirmesi için yapılan halk oyunlarına sıkça rastlanmaktaydı. Günümüzde bunların kalıntıları danslarımızın bir çoğunda görülür. Bu dansların kutsal amaçlarının zamanla ortadan kalkarak eğlence için yapıldığını görüyoruz. Anadolu da ölüm dansına (ölen kişi için yapılan) rastlamamaktayız. Birçok yabancı ülkede günümüzde bile görülen ölüm dansı eskiden bazı Türk boylarında da yapılmamaktaydı. Tarihsel süreç içinde oluşan din olgusu, halk oyunlarına kökenlik etmiş, onun ayin biçimi ve ibadet gelenekleri bu ulusal kaynağı şekillendirmiştir. İbadet devinimleriyle oluşan figürler motifler, ilkel din sistematizmi içinde imajlarını oluşturarak ve düşünsel yapıda belirginleşerek anlam kazanmış, yine, ayinsel fonksiyonlar içeren dinsel ilahiler, varlıklar dünyasının ve tabiattaki tabii seslerin taklidi biçimindeki terennümlerden ortaya çıkmıştır. İnisiasyon ayinlerinin ürünü olan bu değerler, toplumların tarihsel gelişimi içinde, bilinç dışı olmak üzere, nesilden nesile aktarılarak yine dinsel ortamında işlenmiş ve geliştirilmiştir.

Zaman içerisinde Türk Toplumu nun çeşitli yabancı dinlere girmesi, onların kültürel ve dinsel etkisinin altında kalması, somut ve anlaşılır anlamlar taşıyan devinimleri ve melodileri, soyut ve anlamı bilinmeyen, dinselliği kaybolmuş danslar şekline dönüştürmüştür. Her biri bir dinsel inanç ve eylemi ifade eden devinimler, anlamlarından ve özel giysilerinden soyutlanması sonucu "Köçek" danslarında olduğu gibi erotik bir anlam kazanmasına neden olmuştur. Türkler Orta Asya dan getirdikleri kültür birikimlerini, Hititlerin, Frigya, İyon, Bizans kültür birikimleri ile pekiştirerek, Selçuklular ve Osmanlılarla sürdürerek yücelttiler. Bu yüceltme sonucunda ortaya çıkan paha biçilmez halk oyunlarımızı gelenekler içinde törenlerimizde yaşatarak bütün çeşitleri ile günümüze kadar getirdiler.

Günümüzde halk oyunları ile ilgili çalışma, araştirma, derleme ve gösteriler çeşitli kuruluşlar tarafindan yürütülmektedir. Dünyada hiçbir ülkede bulunmayan zenginlikteki halk oyunlarımız, kendi halkımıza ne yazik ki basit bir eğlence aracı olarak yansıtılmaktadır. Genelde konu bir kültür ünitesidir. Onun içindir ki, konuya kültür açısından bakmak gerekmektedir. Oysa ülkemizde, halk kültür ürünlerinin en yaygın olanı, halk oyunları başta olmak üzere yalnız tanıtma amaç edinilmiştir. Gerekli bilimsel çalışmalar yapılmadan, yüzeysel ve dayanağı olmayan biçimde konulara el atılmıştır. Sonuç olarak bir kültür hazinesi olan halk oyunlarımızın gelecek kuşaklara daha sağlıklı bir şekilde aktarılması ve hak ettiği seviyeye ulaştırılması en büyük görevimiz olmalıdır.

1900 Yılından Günümüze Halk Oyunları Çalışmaları

Halk dansları çalışmalarında yöntem konu, kadro alan gibi kuramsal bilgiler yanında araştırma, inceleme, derleme ve gösteri gibi uygulamalarla da karşılaşılmaktadır. Bu bakımdan başlangıçtan zamanımıza kadar olan çalışmalarda sık sık değişik konulara öncelik verildiği görülmektedir. Örneğin; başlangıçta sadece halk danslarının öneminden söz edilirken, cumhuriyetin kuruluş yıllarında yazılan yazılarda zeybek gösterileri ele alınmaya başladı. 1929 da halk danslarının filme alındığını öğreniyoruz. 1950 yıllarından sonra ise festivallerle birlikte anılmaya başlanmıştır. Türkiye de halk dansları ile ilgili ilk yazı 1900 yılında Riza Tevfik (Bölükbaşı) tarafından yazılmıştır. "Raks" başlığıi taşıyan bu yazıda halk dansları üzerine bugün bile aktüalitesini kaybetmeyen konulara değinilmiş, önemli bilgilere yer verilmiştir. Bu nedenle de bu yazı Türkiye deki halk dansları ile ilgili çalışmaların başlangıcı olarak kabul edilebilir. " Raks hakkında" adlı bu yazıdan sonra, halk dansları 1917 tarihinde okullarımıza girmiş ve öğretilen ilk dansta zeybek olmuştur. Bu zeybege "Tarcan" zeybeği denmesinin nedeni de Selim Sırrı Tarcan tarafından derlenmiş olmasıdır. Bu oyunun ilk defa İstanbul Ögretmen okulu öğrencileri tarafından İdman Bayramında halka sunulduğunu görmekteyiz. Cumhuriyet yönetiminin kurulması ile halka eğilme ve halkla kaynaşma aşamasınin ilk aşamasına geçilmiştir. 1926 yılında İstanbul Belediyesi tarafından konservatuar Halk müziği derleme gezileri düzenliyor ve bu gezilerde Halk danslarına da yer veriyordu. Ayrıca Selim Sırrı Tarcan Ocaklarında konferanslar verip Zeybek oyunları, gösterileri düzenliyordu. 1927 yılında kurulan Halk Bilgisi Derneği nin Tüzüğünde halk danslarına "raks" adlı bir ana madde koyulduğunu fakat konuya fazla eğilmediklerini söyleyebiliriz.

1929 yılında halk dansları ilk kez filme saptandı. İleriyi iyi gören halkbilimcilerimizde Yusuf Ziya Demircioğlu, Mahmut Ragip Gazimihal, Feruh Arsunar ve Abdülkadir İnan dan kurulu bir ekip sinema operatörü aracılığı ile Trabzon, Rize, Erzincan ve Erzurum halk danslarını İstanbul Konservatuarı adına filme aldılar. Bu olayın önemli olmasının nedeni ise, halk danslarının bundan kırk yıl sonra bilimsel nitelikli olarak ilme alınabilmesidir.

Halk dansları 1932 yılında kurulan Halkevlerinde kendini gösterme fırsatı buldu. Dağınık bir biçimde yapılan çalışmalar düzenli, bilinçli bir şekilde yapılmaya başlanarak tüm yurt düzeyine yayıldı. Tüm illerde halk dansları toplulukları kuruldu. Ankara başta olmak üzere festivaller düzenlenmeye başlandı. 1941 yılında halk dansları üzerinde bilimsel çalışmalar sürerken Vahit Lütfü Salcı araştırmalarını "Gizli Türk Dini Oyunları" adlı eserinde toplayarak yayınladı. 1944 yılında Kasım Ülgen in 3 ciltlik "Doğu Anadolu Oyun Havaları" yayınlandı. Bu kitapta ilk defa oyunların notaları, ayak hareketleri resimlerle çizilerek halk danslarının kalıcı olmasını sağladı. 1951 yılında Halkevleri siyasi gerekçelerle Adalet Partisi tarafından kapatılınca, halk dansı topluluklarının çatısı altında barındıkları yuvasıi dağılmiş oldu. Bu duruma Üniversite ve Yüksek okullarımızdakı gençler, sahipsiz ve ilgisiz kalan halk oyunlarımıza sahip çıktılar. 1955 yılında ilk defa bir kurum olarak Yapı ve Kredi Bankası bu kültür hizmetine sahip çıktı. Türk halk danslarını geliştirmek ve yaşatabilmek amacıyla "Türk Halk Danslarını Yaşatma ve Yayma Tesisi" adlı bir bölüm kurdu ve yuvasız kalan halk oyunlarımızı bu çatı altında barındırdı. Bu çatı altında değerli bilim adamlarımız 14 yıl halk danslarını geliştirmek, yaşatmak ve yaymak için çalıştılar. Yüzlerce araştırma ve rapor hazırlandı. Foto, film ve teyple saptamalar yapıldı. Halk oyunları festivalleri düzenlenerek buralarda 600 e yakın dans gösterildi. Bu çalışmalarda 1600 kadar dans olduğu bunların 400 kadarının yaşamakta olduğu anlaşıldı. Tesiste yapılan tüm çalışmalar ve hazırlanmış olan bant, nota, foto, film ve dia gibi dans ve müzik ürünlerinden yararlanılarak Sadi Yaver Ataman tarafından hazırlanan "100 Türk Halk Oyunu" adlı eser, Yapı Kredi Bankası tarafından 1975 yılında yayınlandı.

Günümüzde ise Halk oyunları ile ilgili çalışma, araştırma, derleme ve gösteriler çeşitli kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Cumhuriyet döneminde Halkevleriyle başlayan ve giderek büyük kentlerde Okul, Dernek, Klüp ve topluluklarca sürdürülen Halk oyunları çalışmalarına; Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanığı, Köy İşleri Bakanlığı ve Dış İşleri Bakanlığına bağlı çeşitli kuruluşlar katılmıştır. 1966 yılında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde "Milli Folklor Ensitüsü" kurulmuş olup daha sonra Kültür Bakanlığına bağlı "Milli Folklor Araştırma Dairesi" ne ( M.F.A.D) dönüştürülmüştür. Turizm bakanlığı bünyesinde "Devlet Halk Dansları Topluluğu" oluşturulup, Gençlik Ve Spor Bakanlığına bağlı İzcilik ve Boş Zamanları Değerlendirme Genel Müdürlüğünde Halk Oyunları Şubesi kurulmuştur. 1970 yılından sonra Turizm ve Tanıtma Bakanlığı halk dansları ekiplerini yurt dışı uluslar arası gösterilere göndermeye başladı. Halk oyunları ekipleri daha sonra Japonya- Osaka fuarındaki gösterilere, 1972 yılında ise Fransa nın Diyon şehrindeki ulusararası Halk Dansları festivaline gönderildi. Bundan sonra artık Avrupa gezileri dönemi başladı. Şu anda I.T.Ü Türk Musukisi Devlet Konservatuarı, Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı ve Sakarya Üniversitesi Devlet Konservatuarı içerisinde yer alan Halk Oyunlari Bölümleri Bilimsel olarak Halk oyunları çalışmalarını sürdürmeye devam ediyor.

İSKAMBİL OYUNLARI

    Başarı oranının düştüğü sınavdan 30 bin kişi sıfır aldı.Adaylar en çok Sosyal Bilimler de zorlandı.yüzde 60 ı Fen yapmadı.

   Sınava başvuran 1 milyon 350 bin 124 adaydan 1 milyon 324 bin 197 si sınava girerken,25 bin 927 aday sınava girmedi.Sınava giren 1 milyon 324 bin 197 adaydan 1milyon 324 bin 1 adayın sınavı geçerli sayılırken 196 adayın sına vı gecersiz sayıldı.Sınavı geçerli sayılan adaylardan 1 milyon 294 bin 74 ünün ÖSS puanı hesaplanırken,29 bin 927 adayın ise ÖSS puanları hesaplanmadı.Yani buna göre 30 bine yakın aday sınavlardan sıfır aldı.Sınavı geçerli sayılan adaylardan 1 milyon 229 bin 800 ü (yüzde 92.89) tercih yapma hakkı kazandı.

MATEMATİK DAHA KOLAYDI

   ÖSYM Başkanı Prof.Dr.Ünal Yarımağan Türkçe testinin başarısı 4 puan düştü.Ham puanlara bakıldığında,tüm sorulara doğru cevap veren Türkçede bin 281,Sosyal Bilimlerde133,Matematikte 8 bin 655,Fen Bilimlerinde 140 aday oldu.Yarımağan,matematik testinin bu yıl daha kolay olduğu yorumunu yaparak, Öğrencilere en zor gelen testin sosyal Bilimler olmuş,adayların yüzde 60 ı Fen yapmamış dedi.

KIZLAR DAHA BAŞARILI

   Barajı geçen öğrenci sayısının geçen yıla göre düşüş gösterdiği sınavda kızlarda başarı oranı erkekleri geçti.

   ÖSYM Başkanı Prof.Dr.Ünal Yarımağan,barajı geçen öğrenci sayısının geçen yıla göre düşüş gösterdiğini belirtti.Yarımağan,bu sene baraj seviyelerine karşılık gelen başarı düzeylerinin 5 puan düşürülmesine rağmen barajı geçenlerin geçen yıla göre daha az olduğunu belirtti.Barajın 165 olduğunu hatırlatan Yarımağan.baraja ulaşan toplam aday sayısının 713 bin kişi olduğunu kaydetti.Yarımağan,145 barajını geçme yönünden kızlarda başarı oranının yüzde 95,erkeklerde yüzde 91 olduğunu söyledi.165 barajını geçme oranlarının ise kızlarda yaklaşık yüzde 86,erkeklerde yüzde 79 olduğunu söyledi.

ŞAMPİYONLARIN TERCİHİ TIP

   ÖSS birincileri İstanbul.Kayseri ve Aydın dan çıktı.Şampiyon gencler,tercihlerinin Tıp Fakülteleri olacağını açıkladı...

   Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) ve Yabancı Dil Sınavı (YDS) dün sabah acıklandı.1milyon 324 bin 197 adayın ter döktüğü sınavın sonuçlarına göre en başarılı iller Karaman,Kayseri,Denizli,Niğde,Aydın ve Nevşehir olurken,en başarısız illar ise Ardahan,Hakkari,Şırnak ve Ağrı oldu.ÖSS; de birinci olan öğrenciler şunlar;İzmir den Çağatay Ermiş,İstanbul dan Mücahit Erdoğan,İstanbul dan Serhat Güzel,Aydın dan Gülşen Yücel.

SÜPRİZ BAŞARI...

     Eşit ağırlıkta Türkiye birincisi Kayseri den Mustafa Öztürk,yabancı dilde ise Berkay Dertsiz oldu.Türkiye birincileri arasında yer alan Serhat Güzel ve Mücahit Erdoğan başarılarını düzenli çalışmaya borclu olduklarını belirtirken,tercihlerinin Tıp Fakülteleri olduğunu söyledi.ÖSS de 2 puan türünden Türkiye birincisi olan Serhat Güzel Hocalarımın programlarına uydum,çok fazlada bişey yapmadım.Tercihim doktorluk diye konuştu.

TUVALETE BİLE GİTMEDİM!

    Sınavın birincilerinden Mustafa Öztürk,hazırlanırken tuvalet ve yemek dışında ara vermediğini söyledi...

    Sözel,sayısal ve eşit ağırlık alanında birinci olan Mustafa Öztürk,sınava nasıl hazırlandığını anlattı. Başarının tek formülü var.O formülüde çalışmak diyen Öztürk. Ben çalışmayı düzenli ve sistemli bir şekilde yürüterek.o sistematiği oturtarak çalıştım.Hazırlanırken tuvalet ve yemek dışında ara vermedim.Öyle azimli çalıştım; dedi.Hangi Üniversiteyi tercih edeceği sorusuna da Öztürk, Hacettepe Tıp Fakultesini istiyorum.Doktor olmak istiyorum diye cevap verdi.

ÖSS de başarı ile Kazanan öğrencilerimizi Kutlar ve başarılarının devamını dilerim.İnşallah önce kendilerine.Ailelerine ve Ülkelerine Başarılı birer Birey olmalarını Temenni ederim

Tebrikler çocuklar.Başarılarınızın devam etmesi Tek dileğimiz.

 Haber.13.07.09 tarihinde Güneş gazetesinden alıntıdır.                                                                              SAYGILARIMLA  

Yorumsuz.

resimler alıntıdır.

uzay nedir

Evreni anlama ve kavramamız her geçen gün biraz daha artmaktadır. Bunun en önemli iki  nedenini geliştirilen aletlerin hassasiyetlerinin sürekli iyileşmesine ve aynı zamanda evreni elektromanyetik spektrumun bütün dalgaboylarında gözlememize bağlayabiliriz. İnsanoğlu evren hakkında bir şeyler öğrenmeye son derece meraklıdır; büyük keşifler duymayı, heyecen verici görüntüler görmeyi her zaman istemişizdir. Ancak, doğal çevrenin teknolojik ilerleme ile birlikte hızla bozulması astronomların çalışmalarını sekteye uğratmakta ve halkın merak ve beklentilerini de bir ölçüde söndürmektedir. Yerden yapılan gözlemler için ışık kirliliği, artık uzayın net ve berrak gözlenmesini ciddi boyutlarda engellemektedir. Uzay tabanlı gözlemler de gerek uzaya bırakılan uydu kalıntılarından gerekse haberleşmenin ortaya çıkardığı radyo gürültüsünden aşırı şekilde etkilemektedir. Astronomların gözleri artan bir şekilde kör olmaktadır. Daha önce hükümetlerin denetiminde yapılan uzay araştırmaları bir dereceye kadar kontrol altında tutulabilmekteydi. Ancak, günümüzde bu çalışmalar yerini ticari amaçlı serbest piyasa ekonomisinin özel şirketlerine terk edince, durum işin içinden çıkılmaz bir hal almaya başlamıştır.

Astronomlar evren hakkındaki bilgileri görünür, morötesi veya kırmızı ötesi ışıktan, enerjitik partiküllerden ve radyo dalgalarından elde eder. Şehirleşmenin ve kötü ışık kullanımının getirdiği artan ışık kirliliği, ve telekomünikasyon uydularının kullandığı radyo dalgaları gözlem kalitesini tehdid etmektedir. Durum böyle devam edecek olursa yakın bir gelecekte çalışmalar sekteye uğrayabilecektir.

Işık kirliliği için acilen yapılması gereken kötü elektrik techizatlarının bir an önce iyileştirilmiş yeni tasarımlarla yer değiştirmesidir. Bu sadece astronomlara değil aynı zamanda Dünya için önemli bir enerji tasarrufu da sağlayacaktır. Radyo dalgalarında yapılan çalışmalarda durum biraz daha vahimdir. Her yıl haberleşme amaçlı yüz kadar uydu fırlatılmakta ve elektromanyetik spektrumda bizlere yer bırakmayacak şekilde hemen hemen bütün radyo dalgalarını kullanarak Dünya nın en ücra yerlerine kadar ulaşılmaktadır. Acilen uluslararası radyo gözlemlerinin yapılacağı sakin bir bölgeye ihtiyaç vardır. Uyduların hiçbir şekilde istenmeyen radyo sinyallerini bu bölgelere göndermemeleri sağlanmalıdır.

BUNLARI BİLİYORMUYUZ?

Güneş i bir yıldız olarak tanımadan önce aşağıdaki bazı soruları cevaplamaya çalışalım. Sonra Güneş Sistemi nin oluşum senaryosunu ve evrendeki yerimizi gözden geçirelim. Yaşamımızın ana kaynağı Güneş in yakın Dünya çevresine ve Dünya ya yaptığı bazı etkilerden bahsettikten sonra önlemlerden ve alınması gereken tedbirlerden sözedelim.

                                                   

                                             Şekil 1. <!--[endif]-->Dünya ve yaşanabilir tahmin edilen bazı uydular.

 

Dünya nedir? Dünya (Arz), Güneş Sistemi ne bağlı Güneş ten itibren uzaklık sırasına göre üçüncü gezegen, üzerinde yaşadığımız yer küre. Işık ve ısısını Güneş ten alır. Yaşı yaklaşık 4.6 milyar yıl. 111 kimyasal elementi ve biyolojik bir yaşantı sağlayan atmosferi ile bizim için eşi benzeri görülmemiş mükemmel bir kosmik cisim.

 

Uzay nedir? Dünya yı saran atmosferin dışında kalan tüm evren, kosmos. Astronominin çalışma

alanı. Uzayın başlangıcının bir kriteri olarak suni uyduların en düşük yörüngelerinin başladığı noktayı da almak, kozmik bir anlam ifade etmesi açısından uygun olabilir. O noktada artık bir iki cisim problemi söz konusudur ve artık uzay başlamıştır diyebiliriz.

Atmosfer nedir? Bileşiminde %78 azot, %21 oksijen ve %1 diğer elementler bulunan Dünya mızı saran gaz tabaka. Varlığını Dünya nın kütlesel çekim gücüne borçludur. Bizim için hayati önemi, Dünya üzerindeki canlı yaşam için tehlikeli olacak zararlı Güneş ışınlarını süzme özelliğe sahip olmasından ileri gelir.

Güneş Sistemi nedir? Güneş in kütlesel çekim alanının belirlediği bölge içinde kalan cisimlerin oluşturduğu bir sistem. Sistemi idare eden baş cisim Güneş. Sisteme bağlı dokuz gezegeni, asteroit kuşağını, kuyruklu yıldızları ve meteorları belirli yörüngelerde tutan ve onların hareketlerini belirleyen gene Güneş. 

Evrendeki yerimiz? Güneş, Samanyolu galaksisinde bulunan 100 milyar yıldızdan sadece biri. Samanyolunun çapı 100 bin ışık yılı. Samanyolu galaksisi yakın çevremizde bulunan irili ufaklı 30 kadar galaksi ile birlikte Lokal Gurubu oluşturur. Lokal Gurubun çapı yaklaşık 4 milyon ışık yılı. Lokal Gurup binlerce üyesi bulunan çapı 75 milyon ışık yılına kadar uzanan Süper Kümenin bir üyesi. Evrende binlerce bizim ait olduğumuz Süper Küme gibi galaksi kümeleri var. Ve bütün evrende yüz milyarlarca galaksi olduğu tahmin edilmekte. Erişilebilen en büyük uzaklık ise yaklaşık 13 milyar ışık yılı.  

Şekil 2.Güneş Sistemi ve gezegenleri.

Şekil 3. Evrenin başlangıcından günümüze evrimin  şematik temsili görünümü.

 GÜNEŞİN OLUŞUMU, EVRİMİ VE ÖLÜMÜ

Günümüz teorileri Güneş in yaklaşık 4.6 milyar yıl önce, yıldız patlamalarından arda kalan toz ve gazı da içeren muazzam büyüklükteki bir yıldızlararası gaz bulutun çökmesiyle oluştuğunu kabul eder. Kütle çekiminin etkisi altında kalan bulut büzüşmeye ve yoğunlaşmanın büyük olduğu yerlerde dönmeye başlar. İlk birkaç milyon yıl içinde çökme sırasında dönme hızı çok büyüktür ve bundan dolayı da manyetik olarak son derece aktiftir. Açısal momentumun korunması prensibine göre rotasyon hızı gittikçe büyümekte ve dış kısımlar yassılaşmaktadır. Zamanla merkezi bölgenin çevresinde yassı bir disk oluşur. Bu diskin dış kısımlarındaki gaz ve toz küçük yoğunlaşmalar gösterir. Her bir yoğun bölge ana diskle aynı yönde kendi eksenleri etrafında döner. Bu senaryo Dünya nın ve diğer gezegenlerinin nasıl oluştuğu açıklayan oldukça makul bir senaryodur. 

Oluşum sırasında bir çok yıldız iki veya üç kısma parçalanarak çift yıldız veya çoklu yıldız sistemlerini oluştururlar. Son zamanlarda yapılan uydu gözlemlerinden bir çok yıldızda gezegen olduğuna dair ipuçları gelmekte fakat bunların büyüklükleri ve yıldızına olan uzaklıkları henüz Güneş Sistemi nde olduğu gibi dizilim göstermemektedir. 

Şekil 4.Hubble uzay aracından çekilen yıldız oluşum bölgeleri.

Hızla büzüşen bulutun merkezi kısmında yoğunluk, dolayısıyla basınç artar ve bir zaman sonra da ışmıaya başlar. İçten dışa doğru olan ışınım basınca, içe doğru olan kütle çekim kuvveti tarafından nötürlenmeye çalışılır ve sonunda denge sağlanır. Işıldayan çekirdek, bir yıldızın yıldız öncesi (protostar) evresidir. Güneş in normal ışımasına başlayıncaya kadar bu evrede yaklaşık 10 milyon yıl kaldığı düşünülmektedir. Bu aşamadan sonra Güneş ısısını merkezdeki nükleer yakıttan sağlamaya başlar. Artık içten dışa doğru olan radyasyon basıncı, dıştan içe doğru olan gravitasyonel kuvvete karşı koyarak büzüşmeyi durdur ve bir denge hali oluşur. Güneşimiz yaklaşık 4.5 milyar yıldır bu kararlı halini sürdürmektedir. Gelecekte zamanla dönme hızı yavaşlayacak ve ışıma gücü artacaktır. Bu arada çapı da büyüyecektir. Işıma gücünün oluşum döneminde bugünkü değerinin yaklaşık %70 i olduğuna, ve dönmenin de 9 gün kadar olduğu tahmin edilmektedir. Aslında dönmenin bugünkü değeri 27 gündür. 1.5 milyar yıl sonra güneş 6 milyar yaşına geldiğinde parlaklığı bugünkü değerinden yaklaşık % 15 daha fazla olacaktır. 10 milyar yaşına geldiğinde ise, parlaklığı bugünkü değerinin iki katına çıkacak ve yarıçapı % 40 artacaktır. Güneş, çap ve ışımagücü artışını bir kırmızı-dev yıldız oluncaya kadar sürdürür. Kırmızı dev evresinde yarıçap 100 kat artar. Bu durumda Merkür gezegeni, genişleyen sıcak plazmanın içinde kalarak buharlaşır. Çaptaki 100 katlık artıp ışımagücünde 500 katlık bir artışa neden olur.

Şekil 5. Yıldızların enerji üretiminin bir gösterimi. Yıldızın kütlesine bağlı olarak merkezde demir üretilene kadar  termonükleer reaksiyonlar devam etmektedir.

 

Bu da Dünya yüzeyinin sıcaklığının 1700 K e çıkması demektir. Artık Dünya yüzeyi erimiş lavlar denizi halindedir. Güneş in çekirdeği, kırmızı dev evresinde de, büzüşmeye ve ısınmaya devam eder. Bu evre sadece 250 milyon yıl sürer. Çekirdeğin sıcaklığı takriben 100 milyon dereceye eriştiğinde, önceki nükleer reaksiyonlarla oluşan helyum karbona dönüşmeye başlar. Bu durum çok büyük bir enerji çıkışına neden olur. Artık, çekirdeğin sıcaklığı yaklaşık 300 milyon dereceye çıkmış ve helyum çok ani tutuşmuştur. Bu evre flaş evresi (helyum flaş=helyum parlaması) olarak bilinir. Bu olay sonucu Güneş, kütlesinin hemen hemen üçte birini bir planeter nebula oluşturmak üzere uzaya fırlatır. Çekirdek helyumun sürekli yanmaya başladığı yaklaşık 100 milyon kelvine kadar soğur. Daha sonra yarıçap bugünkü değerinin 10 katına, ışımagücü de 20 katına kadar düşer. Helyumun karbona dönüşmesinden sonra Güneş in geri kalan kütlesi bir beyaz-cüce oluncaya kadar büzüşür ve soğur. Yaklaşık 15 milyar yıl yaşında ve çapı bugünkünün % 1 i büyüklüğünde (yaklaşık Dünya nınkine eşit) olan Güneş in ışımagücü de, bin kat azalarak, mevcut değerinin % 0.1 ine kadar düşer. Beyaz cüce tamamen karbon çekirdeğinden oluşur. Son derece yoğundur. Güneş kütlesinin yaklaşık yarısı Dünya büyüklüğündeki bir kürenin içine sıkışmıştır. Yoğunluk yaklaşık 2x10⁹ kg/m³ dür. Bu, 1000 kg lık bir kaç arabanın baş parmağımızın içine sıkışılması anlamına gelmektedir. Bir kaç milyar yıl içinde beyaz cücenin sıcaklığı ve ışımagücü yavaş yavaş azalır ve yaşamı siyah cüce olarak bilinen soğuk, siyah bir karbon artığı  olarak son bulur.

GÜNEŞ İ BİR YILDIZ OLARAK TANIYALIM

Güneş galaksimiz Samanyolu ndaki yaklaşık 100 milyar yıldızdan sadece biridir. Enerjisini merkezi kısmında meydana gelen termonükleer reaksiyonlardan sağlar. Şu anki yaşı yaklaşık 4.6 milyar yıl olmasına rağmen, ancak en az bir o kadar daha ömrü vardır. Çapı 1.4 milyon km ile aslında dev bir plazma küre olan Güneş bizden ortalama 150 milyon km uzaklıkta bulunur. Bu uzaklığa rağmen Dünya nın ısı ve ışık kaynağı olma özelliğini muhafaza eder. Dokuz gezegeni, asteroit kuşağı, kuyruklu yıldızları ve meteorları ile birlikte bir sistem oluşturmaktadır. Muazzam kütlesinin oluşturduğu çekim kuvveti O na sistemin baş cismi olma özelliğini vermiş, ve bu özelliğinden dolayı sisteme ait bütün cisimleri idaresi altınd almıştır. Güneş in oluşturduğu bu sisteme Güneş Sistemi denir. Güneş Sistemi aynı zamanda Galaksi merkezi etrafında yaklaşık 200 milyon yılda –ki bu bir güneş yılı olarak gözönüne alınır- bir dolanım yapar. Güneş in galaktik merkezden uzaklığı 30 000 ışık yılıdır.

                                                                      

                                                                 Şekil 6. Güneş in iç katmanlarının   temsili resmi.

Çeşitli dedektörler ve aletlerle gözleyebildiğimiz yüzey tabakalarından elde ettiğimiz gözlemsel veriler ışığında iç yapısının teorik modeli oluşturulabilir. Buna göre en içte hidrojeni helyuma kaynaşma (füzyon) yoluyla dönüştüren kor (çekirdek) adını verdiğimiz nükleer fırın bulunur. Güneş in asıl enerji kaynağı bu bölgedir. Bu bölgenin sıcaklığı yaklaşık 15 milyon kelvin, yoğunluğu da 160 tonm-3 kadardır. 0.25 R_o kalınlığında olan kordan sonra radyasyon bölgesi gelir. Korda nükleer kaynaşma ile üretilen enerji çevresindeki radyasyon bölgesi ile sınırlandırılmıştır. Korda üretilen gama fotonları radyasyon bölgesindeki atomik çekirdekler tarafından sürekli olarak absorblanır ve tekrar yayınlanır. Yüzeye doğru hareket eden fotonlar enerjilerinin çok büyük bir bölümü kaybederler, ve yüzeyden ayrıldıklarında gama fotonları artık görünür dalgaboylarındadır. Radyasyon bölgesinin kalınlığı 0.45 R¤ kadardır. Gama fotonlarının radyasyon bölgesini katetme süresi yaklaşık 50 milyon yıl olarak hesaplanmaktadır. Bu tabakanın üzerinde sıcaklığın daha düşük olduğu konvektif bölge bulunur.  Enerji bu bölge içinde konvektif işlemlerle yüzeye doğru taşınmaktadır. Konvektif bölgede çeşitli büyüklükteki hücresel yapılardan oluşur. Bölgenin en üstündeki hücre fotosferde granül olarak görünür. Bu, çeşitli büyüklüklere sahip hücrelerin oluşturduğu sirkülasyon gerek lekelerin gerekse güneş parlamalarının oluşumunda önemli rol oynayan kuvvetli manyetik alanların yaratılmasında başlıca etkendir. 

Şekil 7. Güneş in iç ve dış atmosfer tabakaları.

Şekil 8. Güneş in X-ışın görüntüsü.

Güneş in gözlenen yüzey atmosferlerini fotosfer, kromosfer ve korona oluşturur. Ayrıca kromosfer ile korona arasında son derece ince bir geçiş tabakası vardır. Fotosfer Güneş in beyaz ışıkta gözle görülen tabakasıdır. Tabanını parlak granüller kaplar. Sıcaklığı yaklaşık 6000 derece, yüksekliği ise 500 km civarındadır. Tabakanın en karakteristik özelliği güneş lekelerine sahip olmasıdır. Güneş lekeleri manyetik alanların yoğunlaştığı bölgelerdir. Fotosfer tabakasının üzerinde sıcaklık bir minimum (4700 ºK) değere düşer. Bu noktadan itibaren kromosfer tabakası başlar. Yoğunluk çok düşük sıcaklık ise 10 000 ºK civarındadır. Fotosferin parlak ışığından dolayı normal şartlar altında görülemez. Ya özel bir filtre yardımı ile (hidrojenin alfa çizgisinde) disk dahil olmak üzere veya bir tam güneş tutulması sırasında disk kenarında görülebilir. Tabakanın en karakteristik yapıları parlamalar, plaj alanları, filamentler (kenarda prominensler) ve spiküllerdir. Kromosferin kalınlığı 2500 km olarak verilir.  Bu tabakanın üzerinde ince geçiş bölgesinden sonra Dünya ya ve daha ilerisine kadar uzanan korona vardır. Son derece ince bir tabakadır. Partikül yoğunluğu bir güneş çapına kadar metreküpte1012 iken 1 AB uzaklıkta 107 ye kadar düşer. Korona, ancak bir tam güneş tutulması sırasında doğal olarak görülebilir. Ayrıca, örtücü bir diske sahip özel geliştirilmiş koronograf adı terilen teleskoplarla da görülebilir. Sıcaklığı 2 milyon derece civarındadır ve bunun sebebi bir çok alternatif teoriler önerilmesine rağmen tam olarak bilinmemektedir. Korona kuvvetli bir X-ışın kaynağı olmasından dolayı Dünya ve yakın Dünya çevresi için önemlidir. Dünya atmosferinin bu dalga boylarına geçirgen olmamasından dolayı bu tür gözlemler uydulardan yapılmaktadır. Koronada koronal delik olarak adlandırılan normal koronal yoğunluğun en az üç mertebe daha az yoğunluklu bölgeler vardır ki bunlar koronal materyalin güneş rüzgarı şeklinde serbest olarak Güneş ten kaçmasını sağlarlar. Gezegenlerarası ortamdan geçerek Dünya ya kadar ulaşan bu materyal, Dünya nın manyetik alanında bir dizi karışıklıklar meydana getirir. Koronal deliklerin Dünya üzerindeki bu etkilerinden dolayı, onların sayılarının ve büyüklüklerinin araştırılması önemlidir.

Bilimadamları koronayla dört temel sebepten dolayı ilgilenmektedir. 1. Korona Güneş in nasıl çalıştığına dair çok şey söyler. Güneş tarafından yayınlanan enerjinin tamamı koronadan geçer. Sıcaklığının neden birkaç milyon derece kadar yüksek olması halen bir açık soru olmakla beraber günümüzde enerjinin manyetik alanlarla yayıldığını ve bu durumun sıcaklığı izah edeceğini söyleyen teoriler hakimdir. 2. Güneş koronasının incelenmesiyle yakın Dünya çevresi hakkında ve ona etki eden olumsuzluklar hakkında daha fazla şeyler öğrenebiliriz. Dış korona, Güneş Sistemi ni dolduran ve güneş rüzgarı olarak bilinen yüklü partikül akıntısı şeklinde gezegenlerarası uzaya doğru uzanır. Güneş parlamaları ve koronal kütle atımı gibi Güneş te meydana gelen şiddetli parlamalar kutup tanına, uçuşların ve haberleşmenin devre dışı kalmasına, suni uyduların devrelerinin yüklenmesine, ve Dünya üzerindeki elektrik şebekelerine etkisi olabilmektedir. Güneş in ışıma gücündeki değişimler keza Dünya nın havasını ve iklimi oluşturan nedenleri etkileyebilir. 3. Güneş nispeten sarı bir cüce yıldızdır, onun incelenmesi bize ayrıntılar hakkında bilgi verir. Onun yakından incelenmesiyle elde edilen bilgiler diğer yıldızlara da uygulanabilir.   

Şekil 9. Güneş disk kenarında görülen aktif loop prominensi

Örneğin X-ışın gözlemevleri, özellikle Chandra uydusu Güneş benzeri diğer bir çok yıldız etrafında koronalar keşfetmektedir. Böylece, Güneş koronasının yakından incelenmesiyle diğer yıldızların koronaları hakkında da bilgi edinilmiş olunur. 4. Güneş Dünya da yaratamadığımız şartları sağlayan bir fizik laboratuardır. Örneğin koronanın yoğunluğu öyle düşüktür ki laboratuarda bir vakum ortam olarak gözönüne alınabilir.

GÜNÜMÜZ GÜNEŞ BİLİMİ

Güneş in aslında potansiyel bir tehlike olduğu bilinciyle yola çıkıldığında onun  ayrıntılı incelenmesi gerçeği daha iyi kavranır. Çoğu insan onu sadece sabah doğan ve her akşam batan bir cisim olarak tanır. Güneş in enerjisinde olabilecek değişimlerin ve manyetik aktivitenin suni uydular, uzayda veya uzay yolculuğunda bulunan insanlar, haberleşme, Dünya üzerindeki elektrik santralleri ve boru hatları, özellikle kutup rotasından uçan uçakların içindeki insanlar, göçmen kuşlar ve hatta kalp hastaları üzerine bir dizi hayati etkileri olduğu artık bilinmektedir. Güneş te meydana gelebilecek bir patlamanın ve bunun Dünya ya ne zaman ve şiddette çarpacağının iyi tahmin edilmesi yukarıda sayılan etkilere tedbir alınması açısından önemlidir. Bütün bu durumlar, Güneş in çok iyi incelenmesi için özel nedenler teşkil eder. Gezegenimizdeki yaşamın başlamasında ve mevcudiyetinin devamında yıldızımızın merkezi rolünün bilinmesini isteriz. Aynı zamanda, Güneş, evreni anlamamızda da eşsiz bir labaratuvar olarak karşımıza çıkar.

Şekil 10.  <!--[endif]-->Güneş disk kenarında görülen aktif  loop                  prominensi.

Şekil 11.   <!--[endif]-->Babcock modeli çerçevesinde güneş lekelerinin   oluşumu.

Güneş teki şartlar Dünya dakinden çok farklıdır. Güneş in üzerinde meydana gelen fiziksel işlemler olay gözlenmediği sürece önceden tahmin edilemez. Bu prosesler aynı zamanda Dünya da labaratuvarlarda incelenemeyecek kadar çok büyük bir ölçekte meydana gelmekte ve bilgisayarlarla da modellenemeyecek kadar çok karmaşık yapı arz etmektedir. Güneş de meydana gelen fiziksel proseslerinin Dünya da olmayışı, bunların çok değişik fizik şartlarda meydana gelmesi (sıcaklık, basınç, yoğunluk) sonucudur. Sıcaklıktan dolayı iyonize halde bulunan gaz elektriksel olarak iletkendir, ve kuvvetli manyetik alanların içinde hapsolmuş durumdadır. Güneş in Dünya dan çap olarak 109 kat daha büyük olması onun farklı fiziksel özelliğe sahip olmasını sağlar. Yoğunluk ve sıcaklık farkları bölgeden bölgeye binlerce, milyonlarca kat değişiklik gösterir. Önemli proseslerin boyutları atomik ölçekten yüzbinlerce kilometre mertebesine kadar uzanır. Hızlar Dünya da alışık olmadığımız ölçeklerdedir. Plazmanın hızı Jet uçaklarından çok daha fazladır. Güneş yüzeyine yakın yerlerde hızlar yaklaşık 1600 km/saatten,  koronada 32000 km/saate çıkar. Şartlar sadece Dünya standartlarında alışılmışın ötesinde değil aynı zamanda anahtar teşkil edecek temel Güneş prosesleri üzerine yapılan geleneksel yaklaşımları da altüst eder. Bu aşamada Güneş astronomları, Güneş in son derece karmaşık ve modellenmesi çok zor olan kaçınılmaz sonuçları ile yüzyüze kalır. Manyetik alanlar ve türbülans halindeki plazma çok farklı ölçeklerde umulmadık bir şekilde bir araya gelebilmekte ve değişik yapılar oluşturmaktadır. Manyetik alanlar ve yüksek hızda partiküller çok uzak bölgeler arasında hızlı enerji transferine neden olurlar. Aslında Güneş te olan bu fiziksel işlemler tam olarak anlaşılamamaktadır. Tam olarak ayrıntıları bilmek için bütün girdilerin işin içine dahil edilmesi gerekir. Bütün olarak bir sistemin davranışındaki gerçeklik sistemi meydana getiren parçaların toplamından temelde farklı olduğu düşüncesi nispeten yenidir. Hatta lineer olmayan fizik ve kaos teorisi de bu prensibi doğrular. Fizik Dünya yı anlamaya çalışmak için önce yalıtılmış basit problemleri gözönüne alırız, sonra karmaşık bir işlemi kavramak için onları birbirine ekleriz. Bir çok durumda bu gayet iyi çalışır, fakat Dünya veya Güneş üzerindeki hava tahmini gibi, gerçekten büyük problemlerle uğraştığımız zaman bu yaklaşım temelde yanlış çıkar.

Bir senfoni meydana getirdiğinizi düşünün. Orkestranın bütününün çıkaracağı sesi düşünürken her bir enstrümanın bağımsız olarak işlevini ortaya koyarsınız. Bu çalışır, çünkü siz her bir aletin hangi sesi çıkaracağını bilirsiniz. Fakat gerçek Dünya da bir çok olayda bu yaklaşım başarılı olamaz, çünkü olaylar arasında lineer olmayan etkileşimler vardır. Aletlerden bir tanesinin orkestradaki diğer aletlerin ne yaptığına bağlı olarak sesini değiştirmesi gibi. Güneş i bir bütün olarak anlamak için onun lineer olmayan karmaşıklığının kavranması gerekir. Karmaşık "ölçek kavramı" (=scale coupling) bir çok astrofizik olayda oluşur. Şanslıyız ki, Güneş bu prosesleri ayrıntılı inceleyebilmek için bize yeterince yakındır. Günümüz Dünya ve uzay tabanlı aletleri, Güneş in çekirdeğinden en dış seyrek atmosferine kadar eşi benzeri görülmemiş görünüşlerini sergileyebilmektedir. Keza günümüz bilgisayarları, sistemin tamamının canalıcı kısımlarının güvenilir modelini yapacak kadar hızlı ve güçlü durumdadır. Sistemin iç dinamiğindeki karmaşık ilişkiler  Güneş ve uzay havasının ayrıntılı tahminini güçleştirir. Tahminedilemezliği tahmin etmeğe çalışarak gayretlerimizi boşa harcamak yerine mümkün olmayanlardan mümkün sonuçları ayırıp düzenlilikleri araştırmalıyız. Ayırdedilenler daha iyi tanımlanmaya başlanınca tahminlerin insanlık için ne kadar değerli olduğu anlaşılacaktır.

Güneş in değişken olmasının altında yatan neden Güneş in manyetik alanıdır. Güneş dinamiğinin bu genel yapısı, Dünya dan gözlediğimiz iç kısma, yüzeye ve atmosfere ait tüm olayları etkiler

Şekil 12.  <!--[endif]-->Zamanla değişen Güneş in manyetik alanı. Zaman dizisi sol alttan (8 Ocak 1992, önceki güneş leke maksimumu) başlar sağ altta (25 Temmuz 1999) içinde bulunduğumuz 23. çevrimim maksimumuyla biter. Görüntüler Kitt Peak Ulusal Gözlemevindeki Kuleli Vakum Teleskopuyla çekilmiştir.

Şekil 13. Güneş in karmaşık ve değişken iç rotasyonu. Yüzeye bakıldığında (solda) iyi bilinen diferansiyel rotasyon (sarı) ortalamasından daha hızlı (kırmızı bantlar) ve daha yavaş (yeşil bantlar) bölgeler görülür. Güneş in iç kısmına doğru (sağdaki kesit) bu bantlar belirli bir derinliğe kadar devam etmektedir. Konvektif bölgenin tabanına yakın (noktalı yarı daire) kırmızı hızlı dönmeyi mavi yavaş dönmeyi gösterir. İki görüntü arasındaki 6 ay süresinde ekvatoral derinliklerdeki hızlı (kırmızı) bant yavaş (mavi) banda dönüşür, halbuki bunların hemen altındaki tabakalar bunun zıddını göstermektedir. Bu çevrim yaklaşık her 1.3 yılda tekrarlanır.

Güneş in manyetik alanı 200,000 km derinliğe kadar uzanan kaynayan konvektif hareketlerin dönmeyle etkileşmesi sonucu ortaya çıkar. Konvektif hareketler manyetik alanları yaratan elektrik akımlarını üretmekte, dolayısiyle ortaya çıkan manyetik alanlar da daha fazla elektik akımlarının üretilmesine yardımcı olmakta ve böylece bir dinamo etkisi ortaya çıkmaktadır. Manyetik alanın değeri yeteri kadar büyük olduğunda alanı tutan gaz paketi yüzeye doğru bir kaldırma kuvveti ile yükselir. Yüzeyde yani fotosferde bu alanlar kendini iki kutuplu güneş lekeleri olarak gösterir. Alanın en yoğun olduğu noktalar güneş lekesi olarak, daha zayıf olduğu çevre bölgeler ise aktif bölge olarak isimlendirilir. İki kutuplu bu bölgelerin sayılarındaki artma ve eksilme yaklaşık 11-yıllık bir peryod gösterir ki buna güneş leke çevrimi denir. İki kutuplu bölgeler doğu-batı doğrultusunda yönlenmişlerdir ve hakim manyetik polariteleri de bulunduğu yarımkürenin işaretinin zıttıdır. Her bir güneş leke çevriminde bu polariteler yönlerini ters çevirir ve böylece tam bir manyetik çevrim 22-yıl sürer. Manyetik bölgelerin büyüklüğü 100 000 km den magnetogramlarla yapılan gözlemlerde ayırmagücümüz olan yaklaşık 500 km ye kadar uzanır. Ölçek olarak küçük bölgeler büyük bölgelerden daha fazladır fakat hakim bir büyüklük yoktur. Ancak, her bir boyuttaki manyetik yapının toplam manyetik aktiviteye katkısı vardır ve güneş çalışanların bu durumu gözardı etmemeleri gerekir. Güneş in derinliklerinde oluşan manyetik alan üretme proseslerinin ayrıntıları, anlaşılması zor olduğundan problemin çözümü göz korkutur. Bununla birlikte manyetik alan üretim mekanizmalarının anlaşılmasında önemli ilerlemeler katedilmiştir. Yakın zamana kadar Güneş in iç yapısı hakkında sadece teorik yaklaşımlar yapabilmekteydik. Bugünlerde ise Güneş in iç kısmından gelen son derece düşük frekanstaki ses dalgalarının incelenmesi olan helyosismolojiyle çekirdeğe kadar olan derin tabakalar hakkında gözlemsel sonuçlar çıkarılabilmektedir. Bu dalgalar kendilerini son derece kurnazca Güneş yüzeyinde gösterebilmektedirler. Helyosismoloji, çoğu yaklaşık 5 dakika peryodlu, minnacık yüzey osilasyonlarının milyonlarca frekansını analiz ederek, Güneş in iç kısmındaki herhangi bir yerin ses hızını dolayısiyle sıcaklık, hareket ve kimyasal bileşimini ölçebilir.

Teorik modellerle helyosismolojinin birbirleriyle uyum göstermesi, gözlenen düşük nötrino akısının gerçek bir problem olduğunu ve bunun fizikçiler tarafından çözülmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Problem nötrinoları anlamamızda yatmaktadır, yoksa Güneş te değil. Sonuç olarak, fizikçilerin daha önce düşünmedikleri bir ihtimal olan birinden diğerine dönüşen üç tip nötrinoya müsaade eden radikal yeni fikirleri takip etmeleri gerekmektedir.

Gerçi, Güneş in iç yapısı ile ilgili teori ve gözlem arasındaki uyum mükemmel değildir. Radyasyon ve konveksiyon bölgeler arasındaki sınırın belirlenmesinde 0.004 e varan sapmalar vardır. Bu küçük sapmalar belki de kuvvetli manyetik alanlardan ve konvektif hareketlerin radyasyon bölgesine azda olsa bir karışımından ileri gelmektedir. Bu tür etkiler helyosismoloji ve muazzam bilgisayar hesaplarıyla ayrıntılı incelenmektedir.

                                                        

Şekil 14. SOHO da bulunan MDI aleti kullanılarak  helyosismoloji ile ölçülen Güneş in iç kısmının dönme periyotları

Helyosismoloji yapısal bilgiden çok daha fazla bilgi sağlar. Güneş in içerisindeki oluşumların üç boyutlu hareketli haritalarını sağlar. Göz önüne alınan her hangi bir gaz kabarcığı için açısal momentumun büyük ölçüde korunması gerektiğinden ve gaz kabarcıkları arasındaki açısal momentum değişiminin zor olmasından dolayı teorikçiler Güneş in dönme eksenine paralel silindirlerde dönmenin sabit olması gerektiğini beklerdi. Fakat görünürde, konvektif karışım veya dalgaların ya da hakim sirkülasyonun birleşmesi neticesinde açısal momentum beklenenden çok daha farklı bir şekilde nakledilir. Bu karmaşık problem üzerine çalışmalar devam etmektedir. Hatta bazı ümit verici sonuçlar da vardır, henüz genel kabul görmüş model yoktur.

Güneş in iç kısmına doğru ilerlendiğinde dönme profilinde büyük sürprizlerle karşılaşılır. 50000 km kalınlığındaki yüzey tabakası derin iç tabakalardan daha yavaş döner. Hiç kimse bunun nasıl olduğunu bilmiyor. Son zamanlarda helyosismologlar konvektif bölgenin tabanına yakın yerlerde, bir yılı biraz aşan periyotlu, rotasyon hızının bir arttığı bir azaldığını bölgeler keşfettiler. Son bilgiler, Güneş kütlesinin büyük bir kısmını içeren iç bölgelerin katı bir cisim gibi döndüğünü vermeketedir. Konveksiyon simülasyonları, büyük ölçekli diferansiyel rotasyonun nasıl ortaya çıktığına dair bir bakış açısı vermeye başlamış, fakat bu sonuçlar henüz gözlemlerle teyit edilmemiştir.

                                                                          

Şekil 15. MDI ile alınan helyosismogramlardan ölçülen bir güneş lekesinin altındaki bölgede ses hızın bir görüntüsü. En üst yüzey üzerinde güneş lekesi görünen beyaz ışık görüntüsü. Düşey kesit 24000 km ye kadar iner. Kırmızı ortalama ses hızından daha hızlı, mavi ortalamadan daha yavaş bölgeleri gösterir. Ses hızı hem gazın sıcaklığından hem de ortama karışmış manyetik alandan etkilenmektedir. En alt düzlem 22000 km derinlikteki ses hızındaki değişimleri gösterir. Not: Düşey eksen eşele uygun çizilmemiştir

Güneş in iç kısmına doğru ilerlendiğinde dönme profilinde büyük sürprizlerle karşılaşılır. 50000 km kalınlığındaki yüzey tabakası derin iç tabakalardan daha yavaş döner. Hiç kimse bunun nasıl olduğunu bilmiyor. Son zamanlarda helyosismologlar konvektif bölgenin tabanına yakın yerlerde, bir yılı biraz aşan periyotlu, rotasyon hızının bir arttığı bir azaldığını bölgeler keşfettiler. Son bilgiler, Güneş kütlesinin büyük bir kısmını içeren iç bölgelerin katı bir cisim gibi döndüğünü vermeketedir. Konveksiyon simülasyonları, büyük ölçekli diferansiyel rotasyonun nasıl ortaya çıktığına dair bir bakış açısı vermeye başlamış, fakat bu sonuçlar henüz gözlemlerle teyit edilmemiştir.

Konveksiyon ve radyasyon bölgesi arasındaki girişimin manyetik alanların üretimi için önemli olduğuna inanmamızı gerektirecek iyi sebeplerimiz var. Bu ara bölgede manyetik alanlar gerilmekte, şiddetlenmekte ve yapılar doğu batı doğrultusunda sıralanmaktadırlar. Manyetik alan belirli bir şiddete eriştiğinde manyetik kaldırma kuvveti onu yukarı doğru yükseltmeye başlar. Fakat problemler vardır. Bilgisayar modelleri manyetik alanın yüzeye kadar parçalanmadan çıkabilmesi için son derece şiddetli olması gerektiğini gösterir. Kutup bölgelerine yakın yüzeye çıkmamaları içinde yeteri kadar şiddetli olmaları gerekmektedir. Zaten bu bölgelerde aktif bölgeler görülmemektedir.

Şayet, bir manyetik alan paketçiği dağılmaya karşı koyacak kadar kuvvetli ise parçalanmaya mani olmalı ve gaz akıntılarını yönlendirmelidir. Bundan dolayı manyetik alanın üretimi için oluşturulacak bir modelin gaz akıntıları ve manyetik alanlar arasındaki birleşmeyi iyi tanımlaması gerekir. Böyle bir model henüz mevcut değildir çünkü yükselen manyetik alanlar için bilgisayar modelleri sadece manyetik alan paketçiklerinin nispeten küçük kaldığı tesir kesitleri için geçerlidir. Bir gaz paketçiği konvektif bölge boyunca yükselirken çevresindeki basınç azaldığından genişleme gösterir, aynı yükselen bir balonun genişlemesi gibi. Hiçbir varsayım yoktur ki paketçik yüzeyin yaklaşık 10000 km altına geldiğinde parçalanmasın. Hiç kimse bu gaz paketçiğinin son kilometreleri genişlemeden ve çok zayıf parçalara ayrılmadan yükselip nasıl hayatta kaldığını anlayamaz; balonun malzemesi patlamasını engelleyecek kadar kuvvetli olmamalı. Son 10000 km Güneş in 700000 km lik yarıçapı ile mukayese edildiğinde küçük görünebilir. Fakat son 6000 km de yoğunluk 1000 faktörü kadar düşmesine rağmen buna paralel olarak genişlemesi gereken manyetik alan paketçiği genişleme göstermez. Manyetik alan tahminlere karşı koyarak kuvvetli, küçük paketçikler şeklinde yüzeyde parçalanma gösterir. Bu paradoks, modelin yüzeyde ortaya çıkan aktif bölgelerin tercih ettikleri yerleri ve bölgelerin yönelimlerini gayet başarılı açıklıyor görünmesine rağmen, büyük derinlikler için geçerliliğinin sorgulanması gerektiğini ortaya koyar.

İlgi çeken bir durum, yüzey altındaki nispeten daha sığ tabakalara kadar olan bölgeye gözlemsel yolla erişilebilmektedir. Zaman-uzaklık (time-distance) veya yerel helyosismoloji (local-helioseismology) olarak isimlendirilen helyosismolojinin yeni bir kolu, bilgisayar simulasyonlarının henüz bize yol gösteremediği bu yüzey altına yakın tabakalardaki ses hızının oluşturduğu küçük pertürbasyonların haritalarını çıkarabilmektedir. Konvektif tabakanın tabanında oluştuğu görülen Güneş in genel manyetik alanına ilaveten bazı tip küçük jeneratörler muhtemelen konvektif bölgenin tamamında rol oynarlar. Bilgisayar modelleri konveksiyonun onlara neden olan hareket enerjisinin % 20 kadarını ihtiva eden manyetik alanları yaratabileceğini gösterir. Bu tür proseslerin muhtemelen önemli bir kısmı derinliğe bağlı olarak ölçekte oluşur, fakat bunu problemin tamamına uygulamak hala çok zordur. Bilimadamları hala bütün bu ölçeklerin nasıl etkileşebileceğinin yollarını aramaktadır.

Örneğin, teorikçiler büyük ve küçük ölçekli manyetik alan oluşumlarının birleşmesi sonucunda 11 yıllık aktivite çevriminin muntazam olmayan bir modülasyonu olan ve ara sıra meydana gelen uzun dönemli düşük bir aktivitenin ortaya çıkacağına işaret etmektedirler. Böyle bir olay 17^th yüzyıldaki Maunder Minumumu olabilir. Bu dönemde (1645-1715) yaklaşık 70 yıl güneş leke aktivitesi çok düşük seviyelerde seyretmiştir. Bunlar, güneş aktivitesinin uzun dönemli tahmin edilmesi yolunda bizi cesaretlendirici adımlardır.

GÜNEŞ RÜZGARI

Yukarıda belirtildiği üzere Güneş ten güneş rüzgarı şeklinde sürekli bir madde akıntısı dış uzaya doğru yayılmaktadır. Korona, plazmanın aşırı derecede yapısallaştığı bir bölgedir. Bu yapıyı Güneş in yüzeyinden dış koronaya kadar uzanan Güneş in manyetik alanı şekillendirir. Korona pozitif yüklü çekirdekler ve negatif yüklü elektronlar topluluğu olduğundan mükemmel bir elektriksel iletkenliğe sahiptir. Bu iletkenliğin sonucu olarak koronal plazma manyetik alan çizgileri boyunca hareket edebilir. Manyetik alan çizgilerinin kapalı ve açık olmak üzere iki tipi vardır. Kapalı alan çizgilerinin ayakları fotosferde iki noktada demirlenmiş olarak koronaya bir ilmek veya bir yay şeklinde uzanmaktadır. Bu manyetik alan çizgilerin görünür tezahürü prominenslerin hareketinde açıkca görülebilir.

                 Şekil 16. Aktif bir güneş olayı ile Dünya manyetosferinin etkileşimini gösteren temsili resim.

Açık manyetik alan çizgileri fotosferde sadece bir noktada demirlenmiştir ve gezegenler arası uzaya kadar uzanabilir. İşte bu koronadaki açık manyetik alan bölgeleri bir güneş rüzgarı oluşturacak şekilde dış uzaya doğru uzanır. Genişleyen koronal gaz veya güneş rüzgarı gezegenlerarası uzayı doldurur. Plazmanın içine gömülmüş vaziyette bulunan manyetik alanlar gezegenlerarası manyetik alanı (GMA) oluşturmak üzere güneş rüzgarı ile uzaya taşınır. Yaklaşık 15-20 güneş yarıçapından sonra Güneş in manyetik alanı güneş rüzgarı akıntısı tarafından idare edilmekte ve hemen hemen radyal bir doğrultuda Güneş ten uzaklaşmaktadır. Ancak açık manyetik alanların bir ayağı fotosferde demirlenmiş olduğundan ve Güneş te ekseni etrafında döndüğünden, bu doğrultu Güneş ten uzaklaştıkça radyallikten sapar ve bir bahçe fiskiyesinden çıkan suyun çizdiği spiral örneğe benzer tarzda bir yayılım gösterir. Radyallikten sapma bir astronomik uzaklıkta, Dünya civarında, yaklaşık 45 dereceye ulaşır, daha ilerlerde alan hemen hemen radyal doğrultuyla 90 derecelik bir açı yapacak kadar eğilir. Güneş rüzgarının bir astronomik birim (1 AB= 150 milyon km) uzaklıktaki ortalama hızı 400 kms-1 dir. Bu hız sabit değildir. Hız, Güneş aktivite çevriminin evresine bağlı olmakla beraber, aktif bir bölgede meydana gelen bir parlama veya koronal kütle atımı gibi aktif olaylarla da direk olarak bağlantılıdır. Güneş rüzgarının hızı 1000 kms-1 yi geçebildiği gibi 300 kms-1 ye kadar da yavaşlayabilir. Yakın uzay çevremizde güneş rüzgarının ortalama yoğunluğu santimetreküpte yaklaşık 7 protondır. Dünya nın manyetik alanı tarafından hapsedilen güneş rüzgarı geomanyetik fırtına ve aurora gibi olaylara neden olur. Güneş rüzgarı yayınlanırken yoğunluğu uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak düşer. Rüzgar Güneş ten yeteri kadar uzaklaştığında helyopause olarak isimlendirilen bir bölgeye gelir ve bu noktadan ileriye gitmesi engellenmeye başlar, ve yerel yıldızlararası ortamın manyetik alanı ve partikülleri güneş rüzgarının hızını 400 kms-1 den 20 kms-1 ye kadar düşürür. Bu geçiş bölgesinin yeri tam olarak bilinmemekle beraber direk uzaygemisi ölçümlerinden elde edilen sonuçlardan bölgenin en azından 50 astronomik birimden daha uzakta olduğu yönündedir. 1993 de Voyager 1 ve 2 den gelen 3 kHz radyasyon gözlemleri bunun durdurucu şoktaki bir radyo patlamasından ortaya çıktığı şeklinde izah edilmişti. Bu patlama Voyager 2 tarafından gözlenen güneş rüzgarındaki bir olayla tetiklenmiş olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Tetiklenme olayı ve 3 kHz radyasyonun gözlenmesi arasındaki zaman gecikmesinden durdurucu şokun uzaklığının 130 ila 170 AB arasında olabileceği sonucu çıkmıştır

GÜNEŞ İN YAKIN UZAY ÇEVREMİZE ETKİLERİ

Dünya mızın iki tür koruyucu özelliği vardır. Şayet bu koruyucu özellikleri olmasaydı Güneş ten direk olarak gelen yüksek enerjili ışınım ve yüklü partiküller yaşam için öldürücü üzeyde tehlikeli olurdu. Birinci koruyucu özelliği, X ve morötesi ışınımın deniz seviyelerine kadar inmesini engelleyen atmosferidir. Enerjitik fotonlar atmosferdeki moleküller çarparak soğurulurlar ve alt seviyelere indiklerinde biyolojik tahribat oluşturmayacak şekilde uzun dalgaboylarında yayınlanırlar. İkinci koruyucu özelliği ise bir manyetik alana sahip olmasındır. Dünay, manyetik alanı sayesinde güneş rüzgarı şeklinde Güneş ten gelen yüklü partiküllerden canlı organizmaları korur. Güneş te çok büyük parlamalar olsa bile bu manyetik kalkan vazifesini görür.

Şekil 17. Kuzey kutup ışıkları.

Şekil 18. Kuzey kutup ışıkların uzaydan görünüşü.

Günlük yaşadığımız çevrede mevcut manyetik kuvvet pek önemli değildir. Manyetik alanı tesbit edebilmek için pusula iğnesi gibi hassas bir alete ihtiyaç duyarız. Çevremizdeki materyal, hatta soluduğumuz oksijen ve azot elektriksel olarak nötür yani etkisizdir. Gerçi oksijen atomları negatif elektrik yüklü elektronlar ve pozitif protonlardan oluşmuştur, fakat her iki yük birbirlerini dengelediklerinden elektrik ve manyetik kuvvetler yok olmuş olur. Manyetik kuvvetler nötral atomlara hemen hemen hiç etki etmezler. Ancak Dünya atmosferinin 100 km veya daha üstüne çıktığımızda doğal çevre gayet farklılaşır. Bu yüksekliklerde atmosfer Güneş in X ve morötesi ışınları (keza diğer nedenlerden dolayı) tarafından ısıtılır, ve bölgedeki atomlardan elektron koparılmasını sağlayarak atomların pozitif yüklü "iyon" haline geçmesini sağlar. Bu elektrik yüklü parçacıklar manyetik kuvvetlerle kuvvetli bir şekilde etkileşir, ve alan tarafından tuzaklandığı gibi idare de edilirler. Uygun bir enerji girişi ile, bu parçacıklar keza yüksek hızlara ivmelendirilebilir, elektrik akımları doğurabilir ve çeşitli tipte radyo dalgaları yayınlamasına sebep olabilir. Bu tür serbest elektron ve iyonların güney (manyetik) kutbuna yakın bir yerden ortaya çıkan manyetik alan çizgileri tarafından rehberlik edilerek tekrar kuzey kutbuna yakın Dünya ya girdiği bilinmektedir.

Elektronlar ve iyonların kuvvet çizgilerine bir tele dizilmiş boncuklar gibi tutunma eğilimleri vardır. Parçacıklar bu tutumu takınırlarken aynı zamanda enerji düzeylerine bağlı olarak komşu çizgilere de geçiş yapabilirler. Dünya ya yakın kuvvet çizgilerinin yapısı bölgede bulunan serbest elektron ve iyonların hareket ve davranışlarının çoğunu da belirler. Yakın uzayda manyetik alanları ölçmek için dolanan uydular, kuvvet çizgilerinin her doğrultuda sonsuz uzağa gidemediklerini ve Dünya nın manyetosferi adını verdiğimiz bir boşluk içinde alan çizgilerinin habsolduklarını tesbit etmişlerdir. Bu bölgenin içinde olayları graviteden ziyade manyetik alanlar tayin etmektedir. Manyetosferin dış kısmındaki uzaya ise Güneş hükmeder. Yani bu dış bölge,Güneş tarafından yayınlanan serbest iyon ve elektronların oluşturduğu hızlı güneş rüzgarıyla şekillendirilir. Dünya üzerinden gözlenen olayların sadece bir kaçı manyetosferden gelir:

Şekil 19. Manyetosfer ve ayrıntıları.

Manyetosferde manyetik alan değişimleri olduğu zaman -ki bunları manyetik fırtınalar veya tali fırtınalar olarak isimlendiriyoruz- özellikle her iki yarım kürede yüksek enlemlerde, açık bir gecede atmosferde yeşilimsi bir kızarıklığa şahit olunur. Sürekli hareket eden ve değişim gösteren bu kızarıklığa uzaydan gelen hızlı elektronların atmosferdeki atomlara ve moleküllere çarpması sebep olur. Kutup ışığı, kutup tanı veya "aurora borealis" adı verilen bu ışıklar yaklaşık 100 km lik bir yükseklikte oluşurlar. Kuzey yaryküreden görünen bu ışıklara Kuzey Kutup Işıkları (aurora borealis), Güney yarymküreden görünen ışıklara da Güney Kutup Işıkları (aurora australis) adı verilir. Auroranın yeşil ışığı bilinen hiçbir elementle uyum göstermediğinden bilimadamlarını uzun süre hayretler içinde bırakmıştır. Daha sonra bu ışıklara çok seyrek üst atmosferdeki oksijen atomlarının bulunduğu bazı özel şartların sebep olacağı anlaşıldı. Daha ender görülen kırmızı ışıklara ise gene elektronların oksijen atomlarına fakat çok daha yüksek tabakalarda çarpması neden olmaktadır

Radyasyon Kuşakları: Dünya nın gerçekte farklı orijinli iki radyasyon kuşağı vardır. Bunlardan birincisi iç kuşak, Explorers 1 ve 3 uçuşları sırasında Van Allen Geiger sayıcısı ile keşfedilmiştir. Bu kuşak ekvatorun hemen üzerinde yoğun olarak belirli bir bölgeyi işgal eder. Nispeten düşük şiddete sahip kozmik radyasyonun bir yan ürünüdür. Uzay araçlarına kolaylıkla nüfuz edebilecek 10-100 Mev enerjilik protonlar çoğunluktadır.

İç radyasyon kuşakları Dünya ya yakın son derece kararlı bir yörünge oluşturur. Dünya nın kozmik ışınlardan aldığı enerji miktarı yıldız ışığından aldığı ile mukayese edilebilir düzeydedir. Ancak, zamanla partiküllerin iç kuşakta birikmesi kuşağın şiddetinin artmasını sağlar. Kozmik ışınlar bilindiği gibi her doğrultuda gelen ve Dünya yı bombardımana tutan hızlı pozitif iyonlardır. Sayıları az olmakla beraber her bir parçacığın enerjisi çok yüksektir. Atomik çekirdeklerle çarpışmaları sonucu kısa ömürlü partiküller yaratsalar da parçacıkların çoğu atmosfer veya yer tarafından absorblanırlar. İkincisi dış kuşak, Pioneer 3 ve 4 uzay sondaları sırasında keşfedilmiş, iç kuşağın dışında tuzaklanmış partiküllerin oluşturduğu geniş muz şeklinde bir yapı arzeder. Bu muz şekli partiküllerin manyetik alana tutunmaları ve alan çizgileri boyunca sürüklenmeleri neticesinde olmuştur. 25 Ocak 2001 tarihine kadar dış kuşağın iyon ve elektronlarının manyetosferin gece tarafında "manyetik kuyruk" boyunca uzanan alan çizgilere tutunmaları sonucu oluşturduğu sanılmaktaydı, ancak IMAGE uydusunun gönderdiği görüntülerde yoğun bir güneş rüzgarı döneminde kuşağın ön kısmının da Güneş e doğru uzandığı tesbit edilmiştir.

Şekil 20. 25 Ocak 2001 tarihinde IMAGE uydusu tarafından ilk kez büyük ölçekte alınan Dünya nın manyetosfer tabakası. Güneş e doğru uzanan bir manyetik kuyruk dikkat çekmektedir.

İç kuşağın aksine dış kuşak sürekli değişim gösterir. Bu bölgede bir dizi karmaşık fiziksel olaylar cereyan etmektedir. Arasıra oluşan şiddetli patlamalar Dünya tarafındaki plazma kuyruğunu Dünya ya yakın manyetosferin içine iter, bu sırada yüksek voltajlı elektrik alanları üretilir, ancak bu durum kuyruktaki partiküllerin frenlenerek belirli yörüngelere girmesine ve onların yüksek enerjilere çıkmasını da sağlar. Patlama sona erdiğinde elektrik alanda ölür, fakat partiküller kendilerini halka akımlarının yörüngelerinde ve dış radyasyon kuşağında tuzaklanmış olarak kitler. Daha düşük enerjili patlamalar tali fırtınalar (substorm) olarak bilinir, ve bunlar çok daha sık meydana gelirler.

Partiküllerin enerji düzeyleri: Bir gazın atom ve moleküllerinin sürekli hareket halinde olduğunu, birbirlerine hızla çarptıklarını ve bulundukları ortamı hemen doldurduğunu hepimiz biliriz. Gaz ne kadar sıcaksa partiküller o kadar hızlı ve dolayısıyla daha fazla enerjiye sahip olur. Bir plazmadaki serbest iyonlar ve elektronlar da aynı davranışı gösterir. Sıcaklığı bildiğimiz takdirde iyon ve elektronun enerjisini hesaplayabiliriz. Ancak, durum uzayda böyle değildir. Uzayda gözlenen bu parçacıklar genelde çok fazla enerjitik olmakta hatta ışık hızına yakın hızlarda hareket etmektedirler. Bu durumun bir açıklaması, parçacıkların enerjilerini sadece sahip oldukları ısıdan değil aynı zamanda elektrik ve manyetik işlemlerle de kazandıkları şeklindedir. Bu tür enerjileri ölçmek için en uygun birim elektron volttur (ev). Voltaj farkı bir volt olan bir ortamda bir elektronun kazandığı enerji 1 ev tur. Doğadaki partiküllerin enerjilerini dış atmosfer tabakalarında cereyan eden olaylarla mukayase ederek biraz daha ayrıntılı bilgi sahibi olmaya çalışalım. Soluduğumuz havadaki bir oksijen veya azot molekülünün enerjisi 0.03 ev tur. Moleküller bir mermi hızıyla hareket ederler, ancak enerji ölçeğinde çok düşük enerjiler olarak geçer. Güneş yüzeyindeki (~6000 K) bir atomun enerjisi 0.5 ev mertebesindedir. Dünyanın çekim alanından bir proton veya nötronun kurtulması için gerekli enerji 0.67 ev tur. Kutup tanındaki bir elektronun tipik enerji düzeyi 1000 - 15 000 ev arasındadır. Halka akımındaki bir iyonun tipik enerjisi 50 000 ev, Dünya nın iç ısısının ana kaynağı olan radyoaktif potasyum elektronlarının enerjileri ise 1.4 Mev (mega ev) tur. Manyetosferik bölgeye gittiğimizde parçacıkların enerji seviyeleri anormal artmaktadır. İç radyasyon kuşağında tipik proton enerjileri 10 - 100 Mev, bir güneş patlamasındaki enerji seviyesi ise 10 - 15 000 Mev mertebesinne çıkmaktadır. Kozmik iyonlar arasında enerji seviyeleri 1- 100 000 000 000 Gev (100 bin katrilyon volt) olanlar vardır

 

Bu çalışma ile faydalı olmaya çalıştım.İnşallah öğrencilerimize yarar bilgiler derlemişimdir.

Alıntıdır.

 Felsefe Nedir?

Felsefi Düşüncenin Özellikleri

 Felsefe Tarihi Sayfaları

 Felsefe Tarihi Sayfaları

İLKÇAĞ FİLOZOFLARI

İLKÇAĞ FİLOZOFLARI

İLKÇAĞ FİLOZOFLARI

İLKÇAĞ FİLOZOFLARI

BEBEKLERE MAŞALLAH DEYİNİZ

Resimler alıntıdır.