Big Mac Endeksi, farklı para birimlerinin satın alma gücünü(*) farklı ülkelerdeki bir Big Mac`in fiyatlarıyla karşılaştıran bir göstergedir. 1986 yılında İngiliz haftalık the Economist dergisi tarafından satın alma gücü paritelerine dayalı anlaşılması kolay bir para birimi karşılaştırılmasını sağlamak ile bireysel para birimlerinin aşırı ve düşük değerini göstermek için icat edilmiştir.
1986`dan günümüze düzenli olarak araştırılmış, bilimsel çalışmalarda ve ders kitaplarında da anlatılmıştır.
> Peki Big Mac endeksi nasıl çalışır?
1986`da oluşturulan endeks, adını McDonald`s`ın restoranlarında satılan bir hamburger çeşidi olan Big Mac`ten alır. Para birimi, menşei ülkesi olan ABD dolarının diğer döviz kurlarına dönüştürülmesiyle, para birimlerinin satın alma gücünü basit bir şekilde karşılaştırır.
Big Mac, burada bir para biriminin satın alma gücünün basit bir göstergesi olarak kullanılır. Çünkü bu burger çeşidi, Dünya`nın birçok ülkesinde standart bir boyut, bileşim ve kalitede mevcuttur.
Parasal karşılaştırmanın arkasında, aynı emtia(**) fiyatlarının uzun vadede tüm ülkelerde aynı olduğu varsayımı vardır.
Örneğin, Temmuz 2008`deki rakamları kullanarak, USD`nin ($) Pound (£) karşısındaki performansına bakalım:
- ABD`de bir Big Mac`in fiyatı 3,57 $
- Birleşik Krallık`ta bir Big Mac`in fiyatı 2,29 £
- İma edilen satın alma gücü paritesi 1,56 $ ile 1 £ arasındaydı. Yani 3,57 $ / 2,29 £ = 1,56
- Bu, o zamanki 2 $ ile 1 £ arasındaki gerçek döviz kuruyla karşılaştırılır. Bu nedenle (2,00-1,56) / 1,56 = %28 çıkar.
- Bunun anlamı, Pound (£) USD`nin ($) karşısında %28 oranında değerlenmiştir.
Temmuz 2020`de Türk Lirası satın alma gücüne bakalım... - ABD`de bir Big Mac`in fiyatı 5,71 $
- Türkiye`de ise 13,99 TL
- İma edilen satın alma gücü paritesi 2,45 seviyesinde olması gerekiyor. Ancak o dönem kur 6,86 seviyesindeydi.
- Big Mac kuruna kıyasla, TL`nin USD ($) karşısındaki değeri olması gerekenden %64,3 daha az.
Bu nedenle Türkiye, the Economist`in listesinde ABD dışında 54 ülke ve Euro (€) bölgesinin yer aldığı listede sondan üçüncü sırada yer alıyordu. Son iki sırada, Güney Afrika ve Rusya yer alıyor.
Niall Kishtainy`nin kitabı Ekonominin Kısa Tarihi`nde dediği gibi paranın cepte ne kadar kalın olduğu değil; alışveriş sepetine ne kadar fazla ürün koyabildiği önemlidir.
--- (*) satın alma gücü: Satın alma gücü paritesi (SAGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme oranıdır. Eldeki toplu bir para parite oranı ile farklı bir para birimine dönüştürüldüğünde, tüm ülkelerde aynı sepetteki mal ve hizmetler satın alınabilir. (**) emtia: Emtia ekonomide ticari faaliyetlerin konusu olan maden (altın, gümüş, platin), tarım ürünleri (pamuk, tahıl, kahve) veya enerji kaynakları (petrol, doğalgaz), hayvancılık ürünleri (sığır, domuz) vb. malların bütününe verilen isim. |
