ChatCity Forum
Chatcity Forumlarında mesaj yazmadan önce Forum
Kurallarını mutlaka okuyunuz...
| | |  |
 |
manolya41
Mesaj
Gönder
Forum
Mesajları
Forum
Başlıkları
|  29.Kas.2008 Cmt 23:13:09 Mithra Kültürü |
 | fiogf49gjkf0d Mithra Kültürünün Esrarı
Zaman: İS 1-4. yüzyıllar
Mekân: Roma İmparatorluğu
"Sabah tanrısı Mithra,
Büyük boğanın öldüğü bu yerde,
Karanlıklar içindeki çocuklarına bak
Kurbanımızı kabul et!
Sen pek çok yol yaptın,
Hepsi de ışığa varan.
Ve asker de olan Mithra
Bize ölmesini öğret!"
RUDYARD KIPLING, 1906
Mithra Kültü, bildiğimiz kadarıyla, 1. yüzyılın sonlarına doğru Roma da ortaya çıkmıştır. Kültün ana esrarı tanrı Mithra nın bir mağarada beyaz bir boğayı öldürmesidir ve bu eylemin insanlığa kurtuluş getirdiğine inanılmıştır. Boğa öldürme sahnesi ("tauroctony") ülke boyunca tanrının bütün tapınaklarında (mithraeum) çok küçük farklılıklarla betimlenmişti.
Bazı mithraeum larda resmedilmiş bir iki dize ile yakınlarda Berlin de bulunan bir papirüs parçası dışında herhangi bir ayin metni olmadığı için, Mithra Kültü nün sırlarını çözmeye yarayacak elimizdeki tek ipucu bunlardır ve bu esrarı çözmek de hiç de kolay bir iş değildir.
 
(Solda) Heddernheim (Roma Nida) boğa öldürme röliyefinin dökme kalıbı. Orta panoda Mithra nın hayatından sahneler. (Sağda) Nemrut Dağı ndaki bu röliyefte I. Antiochus başında Frigya şapkası olan Mithra yı selamlıyor, İÖ I. yüzyıl.
KÖKENLER VE KÜLTÜN YAYILMASI
Mithra Kültü, genelde bir "doğu" dini olarak tanımlanır. Mithra araştırmalarının kurucu babası Belçikalı bilimadamı Franz Cumont a göre kült, Doğu da, herhalde İran da doğmuş ve sonra batıya yönelerek Roma ya kadar ulaşmıştır.
Mithra gerçekten de köken olarak bir doğu tanrısıydı ve resmedildiğinde de üzerindeki giysiler hep doğu giysileridir. "Frigya" şapkası denilen konik biçimli şapkası, doğu ile ilişkiyi vurgulamaktadır ve İÖ 1. yüzyılda Antik Çağlar ın Kommagene sinde (Güney Türkiye) Nemrut Dağı ndaki röliyeflerde onu böyle giyinmiş olarak Kral Antiochus u (İÖ 80-32) selamlarken görüyoruz.
Ayinlerde kullanılan "nama" ("selam") gibi sözcükler, meşale taşıyan Cautes ve Cautopes ile esrarengiz Ehriman gibi Mithra maiyetindekilerin adları hep İran ya da Mezopotamya kökenlidirler.
Ancak bu "doğu" unsurları ne kadar derine işlemiştir? Cumont un Mithra Kültü nün doğu kökenli olduğu tezini destekleyen önemli bir unsur Plutarkhos un Büyük Pompey in İÖ 67 yılında Akdeniz de korsanlarla mücadelesini anlatan bir metninde yeralmaktadır.
Güneydoğu Küçük Asya da Kilikya korsanlarının "garip kurbanlar getirdikleri ve Mithra Kültü nde hâlâ varolan gizli ayinler yaptıkları" bildirilmektedir. Bu metin İÖ 1. yüzyıl ortalarında Doğu Akdeniz de Mithra ayinlerinin varlığının kanıtı olarak kabul edilmiş ve Kilikyalı korsanların Mithra Kültü nü batıya taşıyan aracılar oldukları iddia edilmiştir.
Ama bu doğru ise, o zaman neden Akdeniz dünyasında Mithra tapınakları ya da boğa öldürme sahneleri Hellenistik dönem boyunca hiç yoktur ve eğer Mithra Kültü nün kökeni doğuda aranacaksa neden imparatorluk zamanında orada mithraeum laıın sayısı çok azdır? Ve eğer Mithra Kültü gerçekten İÖ l. yüzyılın ortalarında batıya erişmişse neden orada kanıtlarım bulmamız için bir buçuk yüzyıl geçmiştir?
Plutarkhos, Mithra Kültü nün henüz yayılmaya başladığı 2. yüzyılın ortalarında yazıyordu ve bu nedenle "gizli ayinler"den söz edilmesi bir tarih hatası olabilir: Kilikyalı korsanlar Mithra yı tanrılarından biri olarak kabul etmiş olabilirler (Antiochus un komşu Kommagene de yaptığı gibi) ama boğa öldürme ve Mithra Kültü nün ritüel ve ayinlerinin tümü o zaman herhalde daha icat edilmiş değildi. Mithra Kültü nün kökenlerini İÖ 2. yüzyılda Doğu Türkiye de Tarsus un felsefe ve bilim çevrelerine yerleştiren alternatif bir görüş de aynı eleştirilere açıktır.
Boğa öldürme sahnesine benzeyen en eski gönderme, Domitianus un saray şairi Statius un 92 yılında yayınlanan bir şiirinde "bir Pers mağarasının kayaları altında inatçı boğanın boynunu büken" dizesidir. Tauroctony nin ilk tasviri de şimdi British Museum dadır ve bunu imparator Trajan ın (98-117) muhafız alayı başkanının kölesi Alcimus yaptırtmıştır.
Bu nedenle kült, Roma da entelektüel gruplar arasından çıkmış olabilir. Bunlar kurtuluş vaad eden kültlerin ve bir ölümden sonraki dünyanın geleneksel devlet dininden daha umut verici olduğu bir zamanda yeni bir din "yaratmış" olabilirler.
Mithra Dini, 125 yılından sonra özellikle kuzey sınırları boyunca ve Roma nın limanı olan Ostia gibi kozmopolit yerlerde hızla yayılmıştır. Ostia da 16 mithraeum bulunmuştur. Dinin ordu ve tüccar sınıfı arasında pek popüler olduğu anlaşılmıştır, ancak her şeyden öte yalnızca erkeklerle sınırlı olduğu için, (Hıristiyanlık gibi) evrensel bir cazibesi olmamıştır.
 
(Solda) Roma da San Clemente Kilisesi altında bir mithraeum, iki yanda sıralar ve alçak kubbeli tavan. (Sağda) Ostia da Felidssimus mithraeum undan yer mozaiği ve Mithra Kültü nün yedi derecesi (önde tas ve Merkür ün asası ile Kuzgun).
BOĞA ÖLDÜRME SAHNESİ
Tauroctony hızla standart hale getirilmişti ve bir iki bölgesel farklılıklar varsa da tablo imparatorluğun her yerinde aşağı yukarı aynı idi. Mithra boğanın sırtında çömelmiş, hançerini hayvanın boynuna saplıyor. Bu pozun esin kaynağı hiç kuşkusuz Roma da Trajan Forumu nda ve diğer yerlerdeki röliyeflerde görülen Zafer in, sırtına abanarak bir boğayı zaptetmesi sahnelerinden alınmıştır.
Tanrı omzu üzerinden güneş tanrısı Sol a bakar. İkisinin arasındaki güneş ışını aralarındaki yakın ilişkiyi gösterir ve Sol un kuşu olan kuzgun da çoğunlukla oradadır. Ay tanrıçası Luna nın bir büstü Sol un büstünü dengeler. Meşalesini havaya kaldırmış Cautes ışığı, meşalesini aşağı çevirmiş Cautopates karanlığı temsil ederler ve boğa öldürme sahnesinin iki yanında yer alırlar. Işık ve karanlık arasındaki bu ikilik Mithra Kültü nün temel unsurudur.
Boğanın altında bir akrep, bir yılan (derisini değiştirdiği için toprağın ve yenilenmenin sembolü) ve genellikle boğanın yarasından akan kanı yalamak için sıçrayan bir köpek vardır. Boğanın kuyruğundaki buğday başakları Mith-ra nın bu kahramanca eyleminden doğan yeni hayatı temsil eder.
Ren ve Tuna nehirlerinin sınırlarındaki tasvirlerde boğanın altındaki bir aslan ve bir kap (şarap karıştırmak için) herhalde ateş ve suyu simgeler (ve böylece yılanın simgelediği toprakla bir üçlü oluşturur). Bu bölgedeki tauroctony lerde Mithra nın diğer işleri de görülür: Mithra nın kayadan doğması, Sol ile anlaşma, su mucizesi (havaya bir ok fırlatmak), boğanın yakalanışı, mağarada Sol ile birlikte boğanın etinin yenmesi ve diğerleri.
Boğa öldürme sahnesindeki unsurların çoğu astrolojik sembolizm ile yakından ilişkilidir (örneğin, Taurus [boğa], Leo [aslan], Scorpi [akrep]) ve Mithra tauroctony si bir "yıldız haritası" olarak görülmüştür: Bir kurama göre bu, bahar gündönümü Boğa burcundayken gök ekvatorunda bulunan bazı yıldızların sembolik tasviridir. Mithra ve onun kozmos üzerindeki hâkimiyeti kültün temelidir. Gökyüzünün yıldızları sırtındaki pelerinde ve mithraenum ların kubbeli tavanlarında görülür.
Boğa öldürme ya da "tauroctony" sahnesinin en eski heykeli. İmparator Trajan ın muhafız alayı başkanının kölesi Alcimus tarafından yaptırılmış. Bugün British Museum dadır.
TAPINAKLAR VE AYİNLER
Mithra tapınakları dört köşeli ve genelde küçüktürler: Bilinen en büyüğü Romanya da Sarmizegethusa da olup 26 metre boyundadır. Bunlar genellikle bir giriş, uçtaki Tauroctony ye uzanan bir ana salondan oluşur: Tapınanlar iki yandaki yüksek platformlara uzanırlar. Bu nedenle mithraeum, kült üyelerinin toplantı odaları olup gizli ayinlerin yapıldığı bir yerdi: Hıristiyan kilisesine benzer ama yalnızca tanrının heykelinin bulunduğu ve törensel kurban olayının dışarıda açık havada bir sunakta gerçekleştiği putperest tapınaklardan farklıdır.
Bir Mithra tapınağında neler yapıldığı ise bilmemektedir. En alttaki Kuzgun dan yerel Mithra cemaatinin lideri olan en üstteki Pater e (Baba) kadar yedi derece olduğunu biliyoruz. Dördüncü derece olan Aslan ın özellikle önemli olduğu anlaşılmaktadır ve bazı metinlerde tapınaktan leonteum olarak söz edilir.
Bir dereceden diğerine geçmek bazı sıkıntıları gerektirir: Adayın gözleri bağlanır (bazı fresklerde meşale ile damgalamalar ve kılıçla açılan yaralar görülmektedir), bir tapmakta (Hadrianus Duvarları nda Carrawburgh) bir işkence çukurunun olduğu ve adayın burada sembolik olarak yakıldığı söylenmektedir.
Sol ve Mithra nın boğa eti yemelerinin sembolü olarak da (bazı mithraeum larda bulunan kemiklere bakılırsa) pahalı sığır eti yerine koyun ya da tavuk yenilirdi. Kimi zaman boğanın eti ve kanı yerine ekmek ve şarap kullanılırdı ki, bu da Mithra Kültü nü Hıristiyanlık la çatışmaya sokmaktadır. 4. yüzyıl başlarında Hıristiyanlığın resmen kabul edilmesiyle Mithra Kültü de çöküşe geçmiş ve tapınaklar, büyük bir olasılıkla Hıristiyanlar tarafından yıkılmıştır.
Haidelberg de bir mithraeum örneği.
MİTHRA SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ
Sanskrit dilindeki Mitra Avesta ve Pehlevi dillerinde Mithra, Yunanca ve Latince de Mithras olarak yazılırdı. Tanrısal köken olarak, Hinduizmin Veda Döneminde Adetya tanrılarından biriydi; ayrıca Zerdüşt dini öncesi İran da da güneş, adalet, antlaşma ve savaş tanrısıydı.
Mithra ilk kez İÖ 1400 tarihli Veda metinlerinde geçmiştir. Hindistan dan Pers topraklarına, Persler in Büyük İskender e yenilmesinden sonra bütün Yunan dünyasına sıçrayan Mithra nın Roma dönemi esrarını hâlâ korumaktadır.
Kuzey İngiltere de Carrawburgh da Mithra tapmağı. Brocolitia Roma kalesi dışındaki tapmak I949 da kazılmıştır.
| |
| | | |
| |
