Vikipedi, özgür ansiklopedi

Şeyh Said İsyanı, Doğu Anadolu da merkezi yönetime karşı girişilen geniş çaplı ayaklanma (Şubat-Nisan 1925)

Cumhuriyet in ilk yıllarında uygulanan politikalar Doğu Anadolu da çeşitli muhalefet odakları doğurmuştu. Bu muhalefet odaklarından Kürt İstiklal Komitesi nin çalışmaları açığa çıkarıldıktan sonra, örgütün önde gelen yöneticilerinin çoğu tutuklandı. Ama örgütçe daha önce yürütülen propagandanın etkisiyle birçok yörede ayaklanma hazırlıkları başlamış bulunuyordu.

Örgütle yakın ilişki içinde olan ve aynı doğrultuda çalışmalar yürüten Şeyh Said e bağlı kişilerin Diyarbakır ın Eğil nahiyesine bağlı Piran köyünde arama yapan bir jandarma müfrezesiyle girdiği çatışma (13 Şubat 1925), kısa sürede genişleyerek yaygın bir ayaklanmanın kıvılcımını oluşturdu. Genç vilayetinin merkez kazası Darahini yi basarak (16 Şubat) valiyi ve öteki görevlileri tutuklayan Şeyh Said, halkı İslam dini adına ayaklanmaya çağıran bir bildiriyle hareketi tek bir merkez altında toplamaya çalıştı. Mistan ve Botan aşiretlerinin desteğini aldıktan sonra Genç ve Çapakçur (bugün Bingöl) üzerinden Diyarbakır a yöneldi.Maden, Siverek ve Ergani yi ele geçirdi. Şeyh Abdullah ın yönettiği başka bir ayaklanma koluda Varto üzerinden Muş a doğru harekete geçti.Varto yu ele geçiren isyancılar, Muş a ilerledilerse de halktan toplanan yardımcı kuvvetlerle Murat Köprüsü civarında mağlup edilip, Varto ya geri çekilme­leri sağlandı.Gelişmeler üzerine hükümet doğu vilayetlerinde sıkıyönetim ilan etti (21 Şubat). Ayaklanmacıların üzerine gönderilen ordu birlikleri Kış Ovası nda Şeyh Said kuvvetleri karşısında tutunamayarak Diyarbakır a çekilmek zorunda kaldı (23 Şubat). Ertesi gün Elazığ a giren Gökdereli Şeyh Şerif yönetimindeki başka bir ayaklanma kolu kenti kısa süre de olsa denetim altına aldı.7 Mart ta Şeyh Said in emrindeki 5000 kişilik bir kuvvet Diyarbakır a saldırdı.

Olayların hızla tırmanması karşısında Başbakan Ali Fethi Okyar ın istifasını isteyen Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü yü yeni bir hükümet kurmakla görevlendirdi (3 Mart). Bir gün sonra TBMM hemen Takrir-i Sükun Kanunu nu kabul ederek hükümete olağanüstü hal yetkileri tanıdı. Ayaklanmayla ilgili yayınlara konan yasak daha sonra başka önlemleri de kapsayacak biçimde genişletildi. Ayrıca Ankara ve Diyarbakır da İstiklal Mahkemeleri kurulması kararlaştırıldı.Bu sırada Diyarbakır ı kuşatma altına alan Şeyh Said kuvvetleri, kent halkının da desteğini alan hükümet kuvvetleri tarafından geri püskürtülerek geri çekilmeye başladı.Geniş çaplı bir sevkıyatın ardından toplu saldırıya geçen (26 Mart) ve bir bastırma harekatıyla ayaklananların çoğunu teslime zorlayan askeri birlikler, İran a geçmeye hazırlanan ayaklanma önderlerini Boğlan da (bugün Solhan) sıkıştırdı. Şeyh Şerif ve yanındaki bazı aşiret reisleri Palu da yakalanırken, Şeyh Said de Varto yakınlarında Carpuh Köprüsü nde ele geçirildi (15 Nisan 1925).

Ayaklanmayı destekleyen eski Şuray-ı devlet reislerinden Kürdistan Teali Cemiyeti reisi Seyit Abdülkadir ve 12 arkadaşı İstanbul da tutuklanarak yargılanmak üzere Diyarbakır a getirildiler.Yargılanma sonucu Seyit Abdülkadir ve 5 arkadaşı ölüme mahkum olarak, idam edildiler (27 Mayıs 1925).Diyarbakır daki Şark İstiklal Mahkemesi kısa süren bir yargılamadan sonra Şeyh Said ve 47 ayaklanma yöneticisi hakkında da ölüm cezası verdi (28 Haziran). Cezalar ertesi gün yerine getirildi.

Şeyh Said Ayaklanması nın bastırılması Cumhuriyet yönetiminin Doğu Anadolu da denetimi sağlamasında önemli bir dönüm noktası oldu.Öte yandan ayaklanmayla ortaya çıkan gelişmeler, bir süre önce çok partili yaşama geçiş yönünde atılan adımların kesintiye uğramasına yol açtı.Ayaklanmaya karıştığı gerekçesiyle hakkında soruşturma açılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, çok geçmeden hükümet kararnamesiyle kapatıldı.

2004 Arko Datta, Hindistan
Hint kadın, tsunami faciasında ölen yakını için ağlıyor...




=================================================


2003 Jean-Marc Bouju, Fransa
Iraklı adam, savaş esirlerinin tutulduğu bölgede çocuğunu rahatlatmaya çalışıyor

Guantanamo VE Ebu Gureyb

Dünyanın unutamayacağı utanç abideleri....

=================================================


2002 Eric Grigorian, ABD
İran da asker ve köylüler, depremde ölen kurbanlar için mezar kazıyorlar. Bir çocuk ise ölen babasının pantolonuna sıkı sıkı sarılmış, yanıbaşındaki boşluğa babasının gömülmesini bekliyor




=================================================


2001 Erik Refner, Danimarka
Pakistan daki kampa hayata veda eden bir Afgan mülteci çocuk cenazesi için hazırlanıyor




=================================================



1996 Francesco Zizola, İtalya
Angola daki iç savaşta öldürülen ve şok içinde yaşayan küçük çocuklar




=================================================


1995 Lucian Perkins, ABD
Çeçen savaşçılarla Rus ordusu arasında kalan Çeçen mülteciler otobüsle Grozni ye yol alıyor. Otobüsün arka camından bakan çocuk ise tüm bu olanları sembolize etmek ister gibi...




=================================================


1994 James Nachtwey, ABD
Ruanda da bu adam Tutsi isyancılarıyla konuştuğu gerekçesiyle askerler tarafından bu hale getirildi.



=================================================


1993 Larry Towell, Kanada
Gazze Şeridi ndeki Filistinli çocuklar oyuncak tabancalarıyla...




=================================================


1992 James Nachtwey, ABD
Somali de bir anne, kıtlık sonucu ölen çocuğunun cansız bedenini kaldırıyor




=================================================


1991 David Turnley, ABD
ABD li Çavuş Kozakiewicz, Körfez Savaşı nda ölen en iyi arkadaşı Andy Alaniz in ardından gözyaşlarını tutamıyor




=================================================


1989 Charlie Cole, ABD
Çin de bir gösterici, demokratik reformlar için yapılan protestolar sırasında tankların karşısına dikiliyor




=================================================


1988 David Turnley, ABD
Boris Abgarzian, Ermenistan daki depremde ölen 17 yaşındaki oğlu için ağlıyor




=================================================


1987 Anthony Suau, ABD
Güney Kore de bir anne, Başkanlık seçiminde yolsuzluk yapıldığı iddiasıyla katıldığı gösteride tutuklanan oğlu için özür ve af diliyor.




=================================================


1986 Alon Reininger, ABD
ABD li Ken Meeks in cildi AIDS e bağlı bir hastalıktan ötürü yaralarla kaplandı.




=================================================

1985 Frank Fournier, Fransa
Kolombiya da 12 yaşındaki Omayra Sanchez, Nevado del Ruiz Yanardağı nın faaliyete geçmesiyle oluşan enkazın altında kaldı. Onu ayık tutmaya çalışan fotoğrafçının çabalarına rağmen 60 saat sonra bilincini kaybeden genç kız öldü...




=================================================


1984 Pablo Bartholomew, Hindistan
Hindistan da Union Carbide adlı ABD şirketinin kimyasal madde fabrikasından sızan zehirli gazlar, binlerce kişinin ölmesine ve sakat kalmasına yol açtı.



=================================================


1983 Mustafa Bozdemir, Türkiye
30 Ekim 1983 te Koyunören de meydana gelen depremde, Türk annenin 5 çocuğunun ölüsünü gördüğün andaki tepkisi yürekleri parçaladı




=================================================


1982 Robin Moyer, ABD
Beyrut taki kamplarda katledilen Filistinli mülteciler... ABD li Moyer, dayanılmaz koku arasında fotoğrafları çekmeye çalışırken İsrailli askerlerin şakalaştığını duyuyordu. Katiller hiç bir zaman yargı karşısına çıkmadı





=================================================

1981 Manuel Pérez Barriopedro, İspanya
Ödüllü kare, Albay Molina ve askeri polisin İspanya Parlamentosu nu rehin aldığı 23 Şubat 1981 de çekildi. Rutin bir parlamento günü yaşayacağını zanneden İspanyol fotoğrafçı filmleri ayakkabısında sakladı




=================================================


1980 Michael Wells, İngiltere
Uganda da açlıktan ölmek üzere olan bir çocuk ve bir misyoner.




=================================================


1979 David Burnett, ABD
Tayland daki mülteci kampında yemek dağıtılmasını bekleyen Kamboçyalı anne, bebeğini korumaya çalışıyor




=================================================


1978 Sadayuki Mikami, Japonya
Ödüllü fotoğraf, Tokyo da Narita havaalanının inşaasına karşı yapılan protestolar sırasında çekildi.




=================================================


1977 Leslie Hammond, Güney Afrika
Güney Afrika da evlerinin yıkılmasını protesto eden halka polis gözyaşartıcı bombayla yanıt veriyor. Gözyaşartıcı bomba etkisini yakından hisseden Hammond, sadece birkaç poz çekebiliyor




=================================================


1976 Françoise Demulder, Fransa
1976 Beyrutu nda Filistinli mülteciler... Demulder ödülü kazanan ilk kadın fotoğrafçı oldu.




=================================================


1975 Stanley Forman, ABD
Boston da bir kadın ve bir kız apartmanın yangın merdiveninin çökmesiyle düşmeye başlıyorlar. Bu fotoğraf yılarca güvenlik kampanyalarında kullanıldı





=================================================

1974 Ovie Carter, ABD
Nijerya da kuraklık kurbanları...




=================================================


1972 Ut Cong Huynh, Vietnam
ABD ordusunun Güney Vietnam da kullandığı napalm bombasından kaçmaya çalışan çocuklar.... 




=================================================


1969 Hanns-Jörg Anders, Almanya
Anders, Kuzey İrlanda da bir Katolik genci, İngiliz güçleriyle çatışmanın sürdüğü sıcak anlarda fotoğrafladı. Fotoğrafçı gözyaşartıcı bombanın etkisine girmeden sadece 2 kez deklanşöre basabildi




=================================================


1968 Eddie Adams, ABD
1 Şubat 1968. Güney Vietnam Polis Şefi Nguyen Ngoc Loan, Viet Kong lu olduğundan şüphelendiği genci öldürürken...




=================================================


1966 Kyoichi Sawada, Japonya
ABD birlikleri Güney Vietnam da Vietkong lu ölü bir askeri sürüklerken... Ödülü 2 yıl üstüste kazanan Japon fotoğrafçı Swada yı, tanık olduğu görüntüler onu o kadar yıprattı ki aldığı ödüllere hiç sevinemedi. Kamboçya da bir görevdeyken 1970 de öldürüldü




=================================================


1965 Kyoichi Sawada, Japonya
Güney Vietnam da anne ve çocukları ABD bombalarından kaçmak için nehri geçmeye çalışıyor




=================================================


1963 Malcolm W. Browne, ABD
Budist rahip Thich Quang Duc, Güney Vietnam Hükümeti nin din adamlarına eziyet etmesini kendini yakarak protesto ediyor. Rahip yanarak ölürken hiç ses çıkarmadı ve kıpırdamadı




=================================================


1962 Héctor Rondón Lovera, Venezuella
Sniper tarafından vurulan bir asker son anlarında papaza tutunuyor...




=================================================


1960 Yasushi Nagao, Japonya
12 Ocak 1960. Sağcı öğrenci, Japon Sosyalist Parti lideri Asanuma yı öldürmeden saliseler önce...




=================================================


1958 Stanislav Tereba, Çekoslovakya
Sparta Prag ve Bratislava arasındaki şampiyonluk maçından bir kare. Fotoğrafçı bu kareyi çektiğinde henüz 20 sindeydi.




=================================================


1957 Douglas Martin, ABD.
ABD de sadece beyaz öğrencilerin devam ettiği Harry Harding Lisesi ne kabul edilen ilk siyah öğrencilerden Dorothy Counts ın okuldaki ilk günü. Tacizlere sadece 4 gün dayanabilmişti




=================================================


1956 Helmuth Pirath, Almanya.
İkinci Dünya Savaşı nda Sovyetler Birliği ne esir düşmüş bir Alman yıllar sonra kızıyla buluşuyor





=================================================



1955 Mogens von Haven, Danimarka.
28 Ağustos 1955 te çekilen bu fotoğrafta bir yarışmacı motokros şampiyonasında motosikletinden düşerken görüntülendi



=================================================